ΤΟ ΛΗΜΕΡΙ: Ελεύθεροι πολιορκημένοι, στη νέα «εποχή εθνικισμού» (δεν είναι ανάρτηση, είναι «κατηγορώ»)

Νομίζουμε ότι στην ανάρτηση αυτή αποκαλύπτουμε μια πτυχή της "κρίσης" πέρα από την οικονομική για την οποία κανένας δεν μιλάει ανοιχτά. Ίσως γιατί δεν θέλουμε να πιστέψουμε ότι είναι αλήθεια…

Με βαθιά θλίψη για όσα κακά συμβαίνουν σε Ελλάδα και Κύπρο, με αφορμή τη σημερινή εορτή της Κυριακής των Βαΐων, υπενθυμίσουμε και τιμούμε το παράδειγμα του μαρτυρικού Μεσολογγίου. Η πολιορκία του προτυπώνει, κατά κάποιο τρόπο, τη σημερινή κατάστασης της χώρας όπως θα την περιγράψουμε παρακάτω, πέρα από τη λεπτομέρεια του οικονομικού προβλήματος. Ο αγώνας των Ελεύθερων Πολιορκημένων είναι δίδαγμα για όλους τους λαούς, οι οποίοι πρέπει να είναι πάντα έτοιμοι για ώρα της υπέρβασης• την ώρα της μεγάλης «Εξόδου»…

Εθνική αναξιότητα
Η Ελλάδα: ελλαδική και κυπριακή, για άλλη μια φορά στην ιστορία της βρίσκεται μόνη και πολιορκημένη από καταχθόνιους εχθρούς. Όταν ένας πολιτισμός ως έθνος στριμώχνεται από κάποιον άλλο που έχει βλέψεις επεκτατικές ο κίνδυνος είναι πάντα ο ίδιος: ο αφανισμός του πιο αδύναμου ή του πιο παθητικού.

Αδύναμα είναι τα έθνη που λόγω φυσικών ή τεχνιτών συνθηκών έχουν χάσει την κοινωνική συνοχή τους – οπότε οι πολίτες τους δεν μπορούν να συναντηθούν σε κοινό «τόπο» (σκοπό) άρα δεν είναι αλληλέγγυοι και διχάζονται εύκολα, ή εκείνα που απαξίωσαν κουλτούρες και πολιτισμό – οπότε η κοινωνία τους κατέχεται από κρίση ταυτότητας• δεν αισθάνεται περηφάνια για τον πολιτισμό που κληρονόμησε ώστε να θέλει να τον διατηρήσει ή να τον εμπλουτίσει με καινούργια επιτεύγματα σοφίας, τέχνης, τεχνολογίας κτλ.

Παθητικά είναι τα έθνη που στερούνται πολιτικής προστασίας• λ.χ., εξαιτίας δοσιλογικών κυβερνήσεων οι οποίες –έχοντας εξασφαλίσει ύπουλα το ακαταδίωκτο των δοσίλογων που τις απαρτίζουν– μπορεί να τελούν αδικήματα κατά της εθνικής οντότητας (κοινωνία ή κράτος) που απειλείται από τον «ιερό εγωισμό» (sacro egoismo) κάποιου αλλότριου επεκτατικού εθνικισμού. Και το βασικότερο ιδιότυπο αδίκημα που τελείται σε τούτη την περίπτωση, βάσει της εθνικιστικής αντίληψης που διαμορφώθηκε την εποχή του Διαφωτισμού και έπειτα, είναι της «εθνικής αναξιότητας».

Κουλτούρα, έθνος και εθνικισμός
Έγινε ήδη αναφορά στους όρους «κουλτούρα» και «έθνος». Ωστόσο για να αποφευχθούν παρεξηγήσεις, διευκρινίζουμε ότι εδώ δεν θεωρούμε παγιωμένο κανέναν καθορισμό των αντικειμένων. Για αυτό δεν θα επικεντρωθούμε σε συγκεκριμένους ορισμούς. Κάθε αναγνώστης μπορεί να δώσει τους δικούς του. Ωστόσο θέλουμε να ληφθούν υπόψη οι παρακάτω επισημάνσεις:

α) Το έθνος φαίνεται να σχετίζεται, μεταξύ άλλων, και με την έννοια του πολιτισμού η οποία με τη σειρά της δεν είναι συνώνυμη της κουλτούρας* (culture), αλλά γνήσιο υπερσύνολο αυτής. Με άλλα λόγια, ένας πολιτισμός μπορεί να θεωρηθεί ως σύστημα συναφών κουλτούρων ή μιας ομοιογενούς κουλτούρας.

β) Σε γενικές γραμμές το νοηματικό περιεχόμενο που αποδίδεται σήμερα στις έννοιες «έθνος», «εθνότητα», «εθνικό κράτος» (ή «έθνος-κράτος»), «πολιτισμός», «κουλτούρα» (culture/kulture) προέρχεται από τις αντιλήψεις που διαμορφώθηκαν στη Δύση (δυτική Ευρώπη) μετά το 16ο αιώνα[1], δηλ. περίπου κατά την έναρξη της χρονικής περιόδου της νεωτερικότητας (modernity). Συνεπώς η περίοδος της νεωτερικότητας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως η πρώτη «εποχή εθνικισμού».

γ) Ο εθνικισμός ως πολιτική ιδεολογία είχε (και έχει) ως βασική αρχή την εναρμόνιση της πολιτικής με την εθνική οντότητα. Οδήγησε σε μια νέα δομή κοινωνικής οργάνωσης: το «εθνικό κράτος». Σήμερα θεωρείται βαθιά ριζωμένος στις δυτικές βιομηχανικές κοινωνίες και εμφανίζεται, σύμφωνα τον E. Gellner, σε δύο εκδοχές: πολύ σπάνια ως καλοήθης – μη εγωιστικός ή πολύ συχνότερα ως κακοήθης – εγωιστικός[2].

δ) Η αντίληψη της Δύσης για το έθνος ήταν άγνωστο πρόβλημα στην «καθ’ ημάς Ανατολή», δηλ. στον πολυεθνικό ιστορικό χώρο όπου διαδόθηκε αβίαστα ο ελληνορθόδοξος τρόπος του βίου. Μιλάμε για την περιοχή της ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που είναι γνωστή με το όνομα Ρωμανία (χώρα των Ρωμιών), ή Αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης - Κωνσταντινουπόλεως, ή όπως την αποκάλεσαν οι Φράγκοι σφετεριστές τής αυτοκρατορίας των Ρωμαίων: Βυζάντιο ή Graecia (χώρα των Γραικών, όπου Γραικός – Graecus σήμαινε, υποτιμητικά, τον αιρετικό Έλληνα, δηλ. τον μη Ρωμαίο).

Νέα «εποχή εθνικισμού»
Ισχυρές ενδείξεις οδηγούν στη διαπίστωση ότι ζούμε μια νέα «εποχή εθνικισμού». Όπως η περίοδος της μετάβασης από το την «αγροτική κοινωνία» (προ-νεωτερική εποχή) στη «βιομηχανική κοινωνία» (νεωτερική εποχή) υπήρξε εθνικιστική (με μεγάλες διαρθρωτικές αλλαγές στα κοινωνικά συστήματα και, πολλές φορές, βίαιες τροποποιήσεις: γεωγραφικές, οικονομικές, πολιτισμικές και πολιτικές), έτσι και η εποχή της μετάβασης από τη «βιομηχανική κοινωνία» στη «κοινωνία των πληροφοριών», αναπότρεπτα, θα χαρακτηριστεί εθνικιστική.

Υπενθυμίζουμε ότι κατά τον E. Gellner: «O εθνικισμός είναι ριζωμένος σ’ ένα ορισμένο είδος καταμερισμού εργασίας, το οποίο είναι σύνθετο και διαρκώς σωρευτικά μεταλλασσόμενο»[3], για το λόγο αυτό είναι μοιραίο να γίνεται πιο αισθητός και συνειδητός από τη «βιομηχανική επανάσταση» και μετά.

Δυστυχώς, στην ανθρώπινη Ιστορία είναι συντριπτικά σπανιότεροι οι καλοήθεις – συγκαταβατικοί εθνικισμοί σε σχέση με τους εθνικισμούς που χαρακτηρίστηκαν ως ανήθικοι, ή ύπουλοι, ή παράλογοι, ή μεροληπτικοί, ή εγωιστικοί, ή ρατσιστικοί, ή επεκτατικοί, ή ολοκληρωτικοί, ή ακραίοι κτλ. Για παράδειγμα η ηθική που διέκρινε το γενναιόδωρο εθνικισμό του ινδού Μαχάτμα Γκάντι, δεν συγκρίνεται με την κακοήθεια του αρπακτικού και ρατσιστικού εθνικισμού του γερμανού Αδόλφου Χίτλερ** που χαρακτηρίστηκε από τα συνθήματα: «Ein Volk• Ein Reich• Ein Führer» (Ένας Λαός• ένα Έθνος• ένας Ηγεμόνας) και «Blut und Boden» (Αίμα και Χώμα).

Σε εποχές μεταβατικών διαδικασιών ο κίνδυνος της αφομοίωσης είναι έκδηλος. Για αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή από τις κοινωνίες των εθνών που δεν θέλουν να χαθεί για πάντα ο μακραίωνος πολιτισμός τους, απ’ όπου οι άνθρωποι που τις απαρτίζουν προσλαμβάνουν την ιδιαίτερη ταυτότητά τους. Δεδομένου ότι η «πολιτισμική ατμόσφαιρα» ήταν και θα είναι το ζωτικό περιβάλλον που αγαπούν οι άνθρωποι. Διότι μέσα σε αυτόν δεν προοδεύουν απλώς, αλλά και ευτυχούν καθώς ολοκληρώνονται ως προσωπικότητες ελεύθερες.

Νέος Άξονας εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Σίγουρα, δεν μπορεί να γίνει εύκολα πιστευτό ότι μέσα στο δημοκρατικό κοινοτικό οικοδόμημα, που δημιουργήθηκε πάνω στα ερείπια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ως λύση στο υπαρξιακό πρόβλημα της (δυτικής) Ευρώπης, είναι δυνατό να αναβίωσε ένας επικίνδυνος εθνικισμός, που απειλεί να κυριαρχήσει των υπολοίπων. Κι όμως είναι γεγονός. Συμβαίνει τώρα!

Η προ αιώνων εκφραγκευμένη[4] Δύση παρέδωσε ή παραδίδει, άνευ όρων και αδιαφανώς, με πρόσχημα την «οικονομική κρίση», την πολιτική εκπροσώπησή της σε ένα μόνο κυρίαρχο κέντρο εξουσίας: τη Γερμανία. Τη χώρα που ο εθνικισμός της αιματοκύλησε –δις! – την Ευρώπη και τον κόσμο όλο, προκαλώντας ανυπολόγιστες καταστροφές και απίστευτα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Από τα περιστατικά γίνεται αντιληπτό ότι ένας νέος Άξονας έχει λάβει σώμα στην ΕΕ. Οι δυνάμεις του –που ελέγχονται απόλυτα από τη Γερμανία– εκμεταλλεύονται την οικονομική «κρίση» και τους θεσμούς της Ένωσης με σκοπό να καθιερώσουν de-facto μια πολιτική μορφή διοίκησης που ιστορικά συναντάται μόνο στις μεγάλες αυτοκρατορίες: Σε τέτοιου είδους διοικητικές μορφές έχουμε μία κεντρική εξουσία που συνυπάρχει με ημιαυτόνομες τοπικές κοινότητες που ελέγχονται σε κάποιες περιπτώσεις (π.χ. στα φεουδαλικά κράτη) από τιμαριούχους.

Μετά το ξέσπασμα της πρόσφατης κρίσης στην Ευρώπη, η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών τής ΕΕ εξασθένησε σε μέγιστο βαθμό. Τα κοινοτικά συμφέροντα παραμερίστηκαν προκλητικά προς όφελος των εθνικών συμφερόντων των λεγόμενων πλούσιων κρατών, και κυρίως της Γερμανίας. Από τότε η Γερμανία παρουσιάζεται, από τους μηχανισμούς διαμόρφωσης της κοινή γνώμης, ως η απόλυτη οικονομική δύναμη της Ευρώπης• ως το πιο επιτυχημένο παράδειγμα[5] ευρωπαϊκού κράτους. Συνεπώς, τα «αποτυχημένα» και «διεφθαρμένα» εθνικά κράτη της ΕΕ (δηλ. τα «γουρούνια») οφείλουν να ακολουθήσουν χωρίς αντιρρήσεις, ως πρότυπο πλέον, το εθνικό παράδειγμα της Γερμανίας, κάτω από τον ασφυκτικό έλεγχο και την καθοδήγησή της. Έτσι η Ευρώπη των πολιτών γίνεται η Ευρώπη… των Γερμανών• και η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση κοντεύει να γίνει – αν δεν έχει ήδη γίνει… Ευρωγερμανικός Ολοκληρωτισμός.

Κατάργηση της εθνικής κυριαρχίας
Για να γκρεμιστούν οι «κλειστές πύλες» των εθνικών Συνταγμάτων, των «αποτυχημένων» κρατών μελλών, που προάσπιζαν πάντα μεταξύ άλλων και την Εθνική Κυριαρχία των κρατών, χρησιμοποιήθηκε ο «πολιορκητικός κριός» των απειλών (λ.χ. της πτώχευσης, ή της εξόδου από την ΟΝΕ και την ΕΕ).

Επειδή οι απειλές δεν ήταν δυνατόν να δικαιολογήσουν την παραβίαση των Συνταγμάτων, οι παθητικές (συνεργάσιμες ή εξαγορασμένες) εθνικές κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν άλλο τρόπο. Έμπασαν, από την «κερκόπορτα» των αδιαπραγμάτευτων Μνημονίων, το γερμανικό εθνικισμό μέσα στα μέχρι πρότινος προστατευμένα και ανεξάρτητα ευρωπαϊκά κράτη. Μεταβιβάζοντας ταυτόχρονα τη κεντρική διοίκηση των κρατών (ή πλέον τιμαρίων) στο Γερμανό ηγεμόνα, του 4ου Ράιχ που προς το παρόν προσχηματικά ονομάζεται «Ευρωπαϊκή Ένωση».

Με τις ενέργειά τους οι διαμορφωτές της (αντ)εθνικής πολιτικής, εν γνώσει τους έθεσαν σε κίνδυνο την υπόσταση του κράτους και, κατ’ επέκταση, τα βασικά κεκτημένα που αυτό προστατεύει: α) τον πολιτισμό, β) την οικονομία, και γ) τα θεμελιώδη κοινωνικά και πολιτικά δικαιωμάτων των πολιτών των εθνών τους.

Προετοιμάστηκαν έτσι οι συνθήκες για την πιο βίαιη φάση του εθνικισμού (εν προκειμένω του γερμανικού), κατά τον τρόπο που παρατηρήθηκε στις αρχές του βιομηχανικού συστήματος: όπου αρχικά δημιουργήθηκε μια ασταθής κοινωνική κατάσταση που περιελάμβανε: επώδυνους διαχωρισμούς, εκτοπίσεις, κινητικότητα, όξυνση ανισοτήτων κτλ. Στη βιομηχανοποιημένη εποχή, τα έθνη με εύθραυστη οικονομία γίνονται ανισόρροπα. Οι εθνοτικές ομάδες που τα απαρτίζουν, κλονισμένες από τη φτώχεια χάνουν τη συνοχή τους και την πίστη στο υπό κατάρρευση κράτος, το οποίο εξαιτίας των οικονομικών προβλημάτων υποβαθμίζει διαρκώς την εκπαίδευση και έτσι ούτε την υψηλή (εγγράμματη) κουλτούρα του έθνους του δεν δύναται να προστατέψει όπως θα έπρεπε.

Άλλωστε, για το λόγο αυτό τα αλωμένα από τους Γερμανούς έθνη φτωχοποιούνται τεχνικά με μνημονιακές πολιτικές μαζικής καταστροφής που διαλύουν τις οικονομίες: Για να καταστεί ευκολότερος ο εκμηδενισμός τους, ώστε να υποβαθμιστούν σε «προλεταριακά έθνη» ημιαυτόνομων κρατών. Και ίσως μελλοντικά να αφομοιωθούν με κάποια από τις γνωστές τεχνικές του παρελθόντος: με προπαγάνδα, με ριζικές αλλαγές στην εκπαίδευση, ή στη χειρότερη περίπτωση με γενοκτονία ή εκτόπιση (τίποτα δεν αποκλείεται).

Αλλαγή κουλτούρας
Ο γερμανικός επεκτατισμός δεν έχει να επιδείξει ιστορικά δείγματα πραγματικού ανθρωπισμού. Από τoν 5ο αιώνα και μετά, οπότε τα φραγκογερμανικά φύλα (Βάνδαλοι, Γότθοι, Λογγοβάρδοι κ.ά.) κατακυρίευσαν τη δυτική Ευρώπη, έχουμε την εφαρμογή του φράγκικου φεουδαλισμού[6] –που θεμελιώθηκε σε καθαρά ρατσιστικά κριτήρια–, ο οποίος εφαρμόστηκε καταδυναστευτικά και από την εκφραγκευμένη Δυτική Ρωμαϊκή Εκκλησία. Ακολούθησαν η δουλοπαροικία, η αποικιοκρατία, και στο τέλος ο δυτικοευρωπαϊκός ιμπεριαλισμός που χαρακτηρίζεται από την εθνικιστική αρχή: «cuius region eius lingua» (Σ’ όποιον ανήκει η περιοχή, σ’ εκείνον και η γλώσσα) που αντανακλά την αντικειμενική ανάγκη του εθνικισμού αυτού του είδους για ισοπεδωτική ομοιογένεια[7].

Συνεπώς, με αυτά τα δεδομένα να φωλιάζουν μέσα στον πολιτισμό της εκφραγκευμένης προ πολλού Δύσης, είναι δικαιολογημένος ο προβληματισμός ή και ο φόβος για το μέλλον των πολιτισμών, των κρατών μελών της ΕΕ, που διαφέρουν• ειδικά όσων βρίσκονται στην Ανατολική Ευρώπη.
Ο γερμανικός εθνικισμός κινείται ανεξέλικτος, έτοιμος να ισοπεδώσει τα πάντα. Η πίεση προκειμένου να αφομοιωθεί η διαφορετικότητα είναι έκδηλη. Η ίδια η ρητορική προδίδει την επιδίωξη επιβολής μιας συγκεκριμένης πολιτικής –άρα και πολιτιστικής– παράδοσης. Παράδειγμα: η Μέρκελ μιλάει για γερμανικές αξίες, ο Κάμερον για βρετανικές αξίες, ενώ οι πολιτικοί εκπρόσωποι του ελληνικού έθνους με δημόσιες δηλώσεις στα ΜΜ’Ε’ (όπως, λ.χ., του Γ. Α. Παπανδρέου) απαξιώνουν την κουλτούρα των Ελλήνων• χαρακτηρίζοντας την Ελλάδα «διεφθαρμένη χώρα»!

Ο τρόπος που δρα το πολιτικό προσωπικό της Ελλάδας και τα κυρίαρχα ΜΜ’Ε’ τα τελευταία χρόνια είναι ιδιαίτερα ύποπτος. Επιδιώκουν διαρκώς την ταπείνωση της χώρας –λ.χ. μιλάνε συνέχεια για χαμένη αξιοπιστία ή (αποφατικά) για ανάκτησή της. Μιλάνε για ρατσισμό, ξενοφοβία, διαφθορά, φοροδιαφυγή, θεοκρατία κτλ. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση στους άλλους λαούς της ΕΕ του αισθήματος της απόρριψης για τους Έλληνες• ταυτόχρονα όμως δημιουργεί στους Έλληνες μια απέχθεια για την ίδια τους τη κουλτούρα (που το εντόπιο Σύστημα τη διαστρεβλώνει σκόπιμα).

Η εμφύτευση μέσα στις καρδιές των πολιτών της απέχθειας για την ελληνική κουλτούρα είναι η βασική επιδίωξη. Διότι μόνον αυτό το αίσθημα μπορεί να ωθήσει (δήθεν αυθόρμητα) τον ελληνικό πληθυσμό στο πολιτισμικό χωνευτήρι μιας άλλης φαινομενικά υψηλής και ηθικότερης κουλτούρας. Αυτή είναι η μέθοδος για να ξεριζωθεί μόνος του ο ελληνικός πληθυσμός από την πατρίδα και να ξαναγίνει πλανόδιος και αμφιταλαντευόμενος ανάμεσα σε άλλες κουλτούρες και τη δική του (όπως οι παππούδες ή οι πατεράδες του που έγιναν μετανάστες σε άλλες εποχές). Έτσι μόνο μπορεί να γίνει αποδεχτή και η αφαίρεση του προνομίου του ισότιμου εταίρου που κατέστησε την Ελλάδα (και άλλες χώρες) δουλοπαροικία ή φέουδο (τιμάριο) της εθνικιστικής Γερμανίας.

Συμπεράσματα
Από το παράδειγμα της Ελλάδας και της Κύπρου είναι ξεκάθαρο ότι η διαδικασία της πολιτικής και οικονομικής σύγκλησης εντός της ΕΕ δεν εξελίσσεται καθόλου ομαλά, δυστυχώς! Αιτία του προβλήματος είναι τα επιθετικά εθνικιστικά ένστικτα που επανεμφανίστηκαν στην πολιτική της Γερμανίας. Η Γερμανία συνειδητά εξασκεί πολικές που αποσκοπούν στη φτωχοποίηση και την ταπεινώσει με κάθε δυνατό τρόπο (εκτός του συμβατικού πολέμου) των μέχρι πρότινος ισότιμων εταίρων στην ΕΕ. Έχει επιδείξει μέχρι τώρα πρωτοφανή έως επικίνδυνη ανωριμότητα• αντίστροφως ανάλογη της υποτιθέμενης δύναμής της…

Οι επικίνδυνες πολιτικές του εθνικισμού της Γερμανίας, δυστυχώς χαίρουν αμέριστης υποστήριξης από πολιτικά πρόσωπα που ηγούνται βασικών θεσμών της ΕΕ και τα οποία κανονικά θα έπρεπε να υπερασπίζονται τα κοινοτικά συμφέροντα και όχι τα στενά εθνικιστικά συμφέροντα ενός ή δυο κρατών μελών. Οι εν λόγω εκπρόσωποι της ΕΕ –αν και θα έπρεπε!– ωστόσο δεν λογοδοτούν• δεν ελέγχονται για την απαράδεκτη στάση τους από κανέναν.

Οι πολιτικές εξελίξεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι για άλλη μια φορά η εθνική συνείδηση (δηλ. ο αλλοτριωμένος σε ιδεολογία πατριωτισμός σύμφωνα με το πρότυπο της νεωτερικότητας) θα επικρατήσει της ταξικής. Ίσως για λόγους ιστορικής συγκυρίας, ή επειδή πράγματι η εθνικιστική αρχή: «Ένας Πολιτισμός – Ένα Κράτος», είναι η υποχρεωτική συνέπεια της νέας κοινωνικοοικονομικής τάξης, την οποία επιφέρει το βιομηχανικό σύστημα, ή ακόμα η ίδια του η σκιά[8].

Πιθανόν να είναι η τελευταία εμφάνιση του εθνικισμού όπως τον γνωρίσαμε στη Δύση, καθώς η βιομηχανική εποχή δίνει τη θέση της στην πληροφορική εποχή. Ελπίζουμε, κατά τη διάρκεια της εποχής της πληροφορίας, να αναδειχτεί ως λύση στα αδιέξοδα της νεωτερικότητας, το ξεχασμένο αλλά επιτυχημένο για περίπου χίλια χρόνια παράδειγμα κοινωνικής συμβίωσης που βασίστηκε στην προτεραιότητα της κοινωνίας των σχέσεων[9] και εφαρμόστηκε στη Νέα Ρώμη – την Κωνσταντινούπολη (σημ. αυτό, βέβαια, δεν συνεπάγεται αναγκάστηκα τη στέψη αυτοκρατόρων).

--------------
* Η λέξη culture (κουλτούρα) δεν έχει αποδοθεί – αφομοιωθεί με ακρίβεια στην ελληνική. Η ανθρωπολογική σημασία αφορά τόσο στον «τρόπο διαγωγής» όσο και στον «τρόπο επικοινωνίας» ή την «παράδοση» συγκεκριμένης κοινότητας.

** Για την ακρίβεια, ο Χίτλερ ήταν Αυστριακός την καταγωγή, που γεννήθηκε στη Γερμανία.

Σημειώσεις
1. P. Allott, Eunomia – New Order for a New World, Oxford U.P., New York 1990, σελ. 219 | P. Burian, Nation – State, συγκρ. εγκυκλ. Marxism, Comunism and Western Society, τόμος VI, Herder and Herder, New York 1973, σελ. 74 κ.έ.
2. E. Gellner, Έθνη και Εθνικισμός, Αλεξάνδρεια, 1992, Β΄ έκδοση, σσ. 14, 15
3. Ό.π., σελ. 52
4. π. Γ. Δ. Μεταλληνού, Ορθοδοξία και Ελληνικότητα, Παρουσία, Αθήνα 1998, σελ. 224
5. Παράδειγμα (paradigm): Όρος που εισήγαγε ο Thomas Kuhn στο κλασικό βιβλίο του, «Η Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων», το 1962. Υποδηλώνει τον τρόπο θεώρησης του κόσμου, σε μια ιστορική περίοδο, απ’ όπου πηγάζουν επιστημονικές παραδώσεις θεωρίας, μεθοδολογίας, έρευνας κτλ. Πλέον χρησιμοποιείται και για να υποδηλώσει ένα καθιερωμένο τρόπο κοσμοαντίληψης διαφορετικό της επιστήμης, π.χ., στην πολιτική.
6. Σχετικά με την εμφάνιση του φεουδαλισμού βλ. π. Ι. Σ. Ρωμανίδου, Ρωμηοσύνη – Ρωμανία – Ρούμελη, Θεσσαλονίκη 1975, σελ. 121
7. E. Gellner, Έθνη και Εθνικισμός, Αλεξάνδρεια, 1992, Β΄ έκδοση, σελ. 89
8. Ό.π., σσ. 261, 262
9. βλ. ενδ. Χ. Γιανναρά, Η απανθρωπία του δικαιώματος, Δομός, Αθήνα 1998, σελ. 225