13 ερωτήσεις - απαντήσεις: Για το καθεστώς του Αιγαίου

Το διεθνές δίκαιο, οι συνθήκες, οι παραβιάσεις και οι παραβάσεις της Τουρκίας
ΞΕΠΕΡΑΣΑΝ τα όρια της προκλητικότητας οι Τούρκοι στο Αιγαίο με αποκορύφωμα το τελευταίο επεισόδιο με τη φρεγάτα η οποία έφθασε στα ανοιχτά του Σουνίου. Η ενέργεια αυτή αποτελεί σαφή απόδειξη ότι κουμάντο στα θέματα αμυντικής και εξωτερικής πολιτικής συνεχίζουν να κάνουν οι στρατιωτικοί, σε μια στιγμή όπου στελέχη του στρατιωτικού κατεστημένου της Αγκυρας αντιμετωπίζουν κατηγορίες για προετοιμασία πραξικοπήματος ενώ συνελήφθησαν πολλοί εν ενεργεία και εν αποστρατεία ανώτατοι αξιωματικοί. Η πρόκληση του Σουνίου δεν είναι όμως άμοιρη και των εσωτερικών πολιτικών εξελίξεων στην Ελλάδα, καθώς η Αγκυρα επιλέγει να δημιουργήσει προβλήματα και να οδηγήσει τα πράγματα σε όξυνση κάθε φορά που... διαπιστώνει ότι υπάρχει πολιτική κρίση στη χώρα μας. Ευτυχώς τη φορά αυτή η Αθήνα αντιμετώπισε με ψυχραιμία την κατάσταση χωρίς να πέσει στην παγίδα της έντασης.
Οι τουρκικές αμφισβητήσεις στο Αιγαίο ξεκίνησαν σε μια περίοδο όπου η Ελλάδα βρισκόταν και πάλι σε αδυναμία τον τελευταίο χρόνο της δικτατορίας, δηλαδή το 1974, με αποκορύφωμα την εισβολή στην Κύπρο. Στόχος των αμφισβητήσεων αυτών είναι ο διαμοιρασμός του Αιγαίου στη θάλασσα και στον αέρα με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να βρεθούν εγκλωβισμένα στην τουρκική ζώνη τα ανατολικά νησιά του Αιγαίου. Οπως αποδεικνύουν οι συνεχιζόμενες παραβιάσεις και παραβάσεις οι τουρκικοί στόχοι παραμένουν, 35 χρόνια αργότερα αναλλοίωτοι, ενώ δεν έχουν αποδώσει καρπούς οι κατά καιρούς διμερείς συνομιλίες. Το σοβαρότερο όμως είναι ότι οι ελπίδες που είχαν
επενδυθεί για εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων στην ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας διαψεύδονται, υποχρεώνοντας τώρα την Αθήνα να προχωρήσει σε αναθεώρηση της πολιτικής της. Το πρόβλημα είναι ότι η τουρκική κυβέρνηση διαπιστώνοντας ότι στην Ευρώπη υπάρχουν ισχυρές αντιδράσεις για την ένταξη της χώρας τους στην ΕΕ, γεγονός που δεν διασφαλίζει τη θετική κατάληξη των εν εξελίξει διαπραγματεύσεων, επιστρέφει στη λογική της περιφερειακής υπερδύναμης. Μέσα στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η σκλήρυνση απέναντι στην Ελλάδα.
Για την καλύτερη κατανόηση των προβλημάτων που υπάρχουν στο Αιγαίο «Το Βήμα της Κυριακής» δίνει σήμερα 13 απαντήσεις σε 13 ερωτήσεις. Ολα τα στοιχεία που δημοσιεύονται αντλήθηκαν από τα σημειώματα της Νομικής Υπηρεσίας του υπουργείου Εξωτερικών.

1. Πώς προέκυψε το ζήτημα των «γκρίζων ζωνών» στο Αιγαίο;

Η καινοφανής θεωρία περί «γκρίζων ζωνών» εμφανίστηκε από τους Τούρκους στα μέσα της δεκαετίας του ΄90 και συνίσταται στην αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας σε μια σειρά νήσων, νησίδων και βραχονησίδων στο Ανατολικό Αιγαίο. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η ελληνική κυριαρχία εκτείνεται μόνο σε εκείνα τα νησιά τα οποία αναφέρονται ονομαστικά στα κείμενα των συνθηκών με τις οποίες αυτά παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα.

2. Ποια είναι αυτά τα κείμενα;

Πρόκειται για τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923 και για τη Συνθήκη των Παρισίων του 1947. Η Λωζάννη προέβλεπε την ελληνική κυριαρχία σε όλα τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (και ειδικότερα στη Λήμνο, στη Σαμοθράκη, στη Μυτιλήνη, στη Χίο, στη Σάμο και στην Ικαρία), με εξαίρεση την Ιμβρο, την Τένεδο και τις Λαγούσες, που παρέμεναν υπό τουρκική κυριαρχία, και τα Δωδεκάνησα, τα οποία βρίσκονταν υπό ιταλική κατοχή. Η Τουρκία μάλιστα είχε τότε παραιτηθεί κάθε δικαιώματος και τίτλου για τα Δωδεκάνησα υπέρ της Ιταλίας (τα οποία αναφέρονταν και ονομαστικώς), «καθώς και των νησίδων των εξ αυτών εξαρτωμένων». Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με τη Συνθήκη των Παρισίων του 1947 η Ιταλία παραχώρησε στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα, «ως και τας παρακείμενας νησίδας». Αρα το καθεστώς της ελληνικής κυριαρχίας στην περιοχή αυτή τόσο ως προς τα νησιά όσο και ως προς τις νησίδες είναι σαφές.

3. Τι συμβαίνει με τα θαλάσσια σύνορα στην περιοχή του Ανατολικού Αιγαίου;


Τον Ιανουάριο του 1932 υπεγράφη μια ιταλοτουρκική συμφωνία με την οποία οριοθετήθηκαν τα χωρικά ύδατα των δύο χωρών μεταξύ της Μικρασιατικής Ακτής και του Δωδεκανησιακού συμπλέγματος. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι τα περίφημα Ιμια, τα οποία περιήλθαν τότε στην Ιταλία, αναφέρονται ονομαστικά σε συμπληρωματικό πρωτόκολλο της συμφωνίας αυτής. Οπως προβλέπεται από το διεθνές δίκαιο, όταν τα Δωδεκάνησα περιήλθαν στην Ελλάδα, συνέχισε να ισχύει ολόκληρο το νομικό καθεστώς που ίσχυε προηγουμένως μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας. Αρα, και η θαλάσσια οριοθέτηση είναι σαφής και τα Ιμια φυσικά (όπως και το Αγαθονήσι και το Φαρμακονήσι και όλες οι υπόλοιπες νησίδες) ανήκουν στην Ελλάδα, όπως ανήκαν προηγουμένως στην Ιταλία.

4. Η οριοθέτηση αυτή αφορά μόνο τα Δωδεκάνησα. Τι καθεστώς ισχύει βορείως της Δωδεκανήσου;

Εδώ ισχύει το καθεστώς που όρισε η Συνθήκη της Λωζάννης του 1923. Σύμφωνα με τη συνθήκη αυτή, όλα τα νησιά που βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη από τα τρία μίλια της μικρασιατικής ακτής ανήκουν στην Τουρκία. Τα θαλάσσια σύνορα ορίζονται από τη μέση γραμμή μεταξύ των τουρκικών και των ελληνικών ακτών. Το πρόβλημα όμως είναι ότι δεν έχει υπάρξει οριοθέτηση των θαλασσίων αυτών συνόρων, όπως είχε συμβεί με την ιταλοτουρκική συμφωνία για τα Δωδεκάνησα του 1932. Ετσι το νομικό αυτό κενό δίνει περαιτέρω τροφή στην Αγκυρα για τη στήριξη της απαράδεκτης θεωρίας της για τις «γκρίζες ζώνες».

5. Πέρα από τις «γκρίζες ζώνες», η Τουρκία αμφισβητεί και το δικαίωμα επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων και την έκταση του ελληνικού εθνικού εναερίου χώρου. Γιατί;

Τα ελληνικά χωρικά ύδατα εκτείνονται στα 6 μίλια από τη φυσική ακτογραμμή και της ηπειρωτικής χώρας και των νησιών με βάση νόμο του 1936. Μόνο αν η απόσταση από τις ακτές άλλου κράτους (δηλαδή, της Τουρκίας) είναι μικρότερη των 6 μιλίων ισχύει ο κανόνας της μέσης γραμμής. Σύμφωνα με το νέο δίκαιο της θάλασσας, η Ελλάδα έχει το δικαίωμα της επέκτασης των χωρικών της υδάτων ως τα 12 μίλια. Και θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Τουρκία, η οποία δεν έχει υπογράψει το νέο δίκαιο της θάλασσας, έχει ήδη επεκτείνει στα 12 μίλια τα δικά της χωρικά ύδατα στον Εύξεινο Πόντο και στη Μεσόγειο. Το 1995 η τουρκική Εθνοσυνέλευση εξέδωσε ψήφισμα με το οποίο θεωρεί «casus belli» την ενδεχόμενη επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, παραβιάζοντας τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών που απαγορεύει στα κράτη-μέλη την απειλή ή τη χρήση βίας στις διεθνείς σχέσεις. Η Τουρκία φοβάται ότι με την επέκταση στα 12 μίλια το Αιγαίο θα καταστεί ελληνική λίμνη χωρίς διεθνή ύδατα για την ελεύθερη ναυσιπλοΐα.

6. Και ο εθνικός εναέριος χώρος;

Με προεδρικό διάταγμα του 1931 η Ελλάδα έχει καθορίσει το εύρος του εθνικού εναερίου χώρου της στα 10 μίλια. Ως το 1974, οπότε άρχισαν να τίθενται οι τουρκικές μονομερείς διεκδικήσεις στο Αιγαίο με αφορμή την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, η Αγκυρα δεν είχε ποτέ διαμαρτυρηθεί για την έκταση των 10 μιλίων. Εκτοτε προβάλλει συνεχώς τις διεκδικήσεις της με τις παραβιάσεις όχι μόνο του ορίου μεταξύ των 10 και των 6 μιλίων αλλά και πέραν του ορίου των 6 μιλίων. Η Αγκυρα στηρίζει την αμφισβήτησή της στο γεγονός ότι το διεθνές δίκαιο προβλέπει πως το εύρος του εναερίου χώρου πρέπει να ταυτίζεται με το εύρος των χωρικών υδάτων. Αυτό σημαίνει ότι, αν ήθελε η Ελλάδα, αντί να μειώσει τον εθνικό εναέριο χώρο της στα 6 μίλια, θα μπορούσε να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 10 μίλια ή να βρεθεί μια μέση λύση γύρω στα 8 μίλια και για τις δύο περιπτώσεις. Το ζήτημα αυτό συζητείται στις διερευνητικές συνομιλίες μεταξύ των δύο χωρών, οι οποίες έχουν ξεπεράσει τις σαράντα, χωρίς να έχει βρεθεί καμία λύση.

7. Πού βρίσκεται σήμερα το ζήτημα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας;

Πουθενά, καθώς δεν έχει σημειωθεί καμία πρόοδος στο θέμα αυτό, το οποίο ταλανίζει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις από το 1974 και έχει φέρει τις δύο χώρες στο χείλος του πολέμου. Η Ελλάδα θεωρεί την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας τη μόνη νομική διαφορά μεταξύ των δύο χωρών και προτείνει την παραπομπή του θέματος στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η Τουρκία, γνωρίζοντας ότι το διεθνές δίκαιο δεν την ευνοεί, επειδή προβλέπει ότι και τα νησιά έχουν δικαίωμα σε υφαλοκρηπίδα, αρνείται τη διαδικασία αυτή προβάλλοντας μια σειρά άλλα προβλήματα, όπως η οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων, η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών και η ρύθμιση του εναερίου χώρου. Αυτό όμως που ουσιαστικά επιδιώκει είναι η υφαλοκρηπίδα να οριοθετηθεί στο μέσον του Αιγαίου (στο μέσον, δηλαδή, μεταξύ των μικρασιατικών ακτών και των ακτών της ηπειρωτικής Ελλάδας)

εγκλωβίζοντας έτσι τα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.

8. Γιατί η Τουρκία ζητεί την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου;

Το στρατιωτικό καθεστώς των ελληνικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου δεν είναι ενιαίο. Για τα νησιά Λήμνος και Σαμοθράκη ίσχυε η Σύμβαση της Λωζάννης για τα Στενά του 1923, η οποία αντικαταστάθηκε από τη Σύμβαση του Μοντρέ του 1936, που κατήργησε το καθεστώς της αποστρατιωτικοποίησης του 1923. (Εδώ εντάσσεται και η περίπτωση του Αϊ-Στράτη, για την οποία συνεχίζει να διαμαρτύρεται η Τουρκία.) Για τα νησιά Μυτιλήνη, Χίος, Σάμος και Ικαρία ισχύει η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης του 1923, όπου πουθενά δεν προβλέπεται ότι αυτά θα τελούν υπό καθεστώς αποστρατιωτικοποίησης. Η ελληνική κυβέρνηση αναλαμβάνει μόνο την υποχρέωση να μην εγκαταστήσει εκεί ναυτικές βάσεις ή οχυρωματικά έργα. Για τα Δωδεκάνησα ισχύει η Σύμβαση Ειρήνης των Παρισίων του 1947 μεταξύ Ιταλίας και Συμμάχων (άρα η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος), η οποία προβλέπει την αποστρατιωτικοποίησή τους. Στα Δωδεκάνησα έχουν εγκατασταθεί ορισμένες δυνάμεις εθνοφυλακής οι οποίες έχουν δηλωθεί σύμφωνα με τη Συμφωνία για τις Συμβατικές Δυνάμεις στην Ευρώπη (CFΕ). Πέρα όμως από αυτό, η Ελλάδα δεν έχει παραιτηθεί του δικαιώματος για άμυνα, όταν μάλιστα συνεχίζονται οι απειλές κατά των νησιών της. Το δικαίωμα αυτό είναι που αμφισβητεί η Τουρκία.

9. Τι συμβαίνει στο FΙR;


Περιπολία στο Αιγαίο από σκάφος της ελληνικής Ακτοφυλακής Το FΙR (Flight Ιnformation Region) είναι η περιοχή πληροφοριών πτήσεων που καλύπτει ολόκληρο τον ελληνικό εναέριο χώρο (διεθνή και εθνικό) και όπου τον επιχειρησιακό έλεγχο για την ασφαλή διεξαγωγή των πτήσεων πολιτικών και στρατιωτικών αεροσκαφών που διέρχονται από την περιοχή αυτή ασκεί η Ελλάδα με βάση τους κανονισμούς του Διεθνούς Οργανισμού Αεροπλοΐας (ΙCΑΟ). Η Τουρκία, η οποία ως το 1975 υπέβαλλε κανονικά σχέδια πτήσης για όλα τα αεροσκάφη της, τώρα υποβάλλει σχέδια, πέραν φυσικά των πτήσεων των πολιτικών αεροσκαφών, μόνο για τα κρατικά αεροσκάφη που διασχίζουν την ελληνική επικράτεια και ποτέ για τις πτήσεις των στρατιωτικών αεροσκαφών της. 10. Σε τι διαφέρουν οι παραβιάσεις από τις παραβάσεις;

Παραβιάσεις γίνονται όταν τα τουρκικά στρατιωτικά αεροσκάφη εισέρχονται μέσα από το όριο των 10 μιλίων του εθνικού εναερίου χώρου. Οι παραβάσεις αφορούν την είσοδο στο ελληνικό FΙR χωρίς σχέδια πτήσεως. Και στις δύο περιπτώσεις τα τουρκικά μαχητικά αναχαιτίζονται από τα αεροσκάφη της Ελληνικής Αεροπορίας, η οποία βρίσκεται σε επαγρύπνηση ολόκληρο το εικοσιτετράωρο, γεγονός που απαιτεί τεράστιες αμυντικές δαπάνες.

11. Υπάρχει όμως διαμάχη και γύρω από το ζήτημα της έρευνας και της διάσωσης. Ποια είναι η διαφορά;

Η έρευνα και η διάσωση σε περίπτωση αεροπορικού ατυχήματος διέπονται από τους κανονισμούς του ΙCΑΟ. Η Ελλάδα, σύμφωνα με τους κανονισμούς αυτούς που ισχύουν από το 1952 και έχουν επικυρωθεί μεταγενέστερα και από τον Διεθνή Οργανισμό Ναυτιλίας (ΙΜΟ), έχει την ευθύνη για την παροχή υπηρεσιών έρευνας και διάσωσης σε ολόκληρη τη θαλάσσια περιοχή που συμπίπτει με το FΙR Αθηνών. Αυτό αμφισβητείται από την Τουρκία, η οποία έχει καταθέσει δική της δήλωση στον ΙΜΟ ότι η περιοχή ευθύνης της εκτείνεται περίπου ως το μέσον του Αιγαίου και καλεί την Ελλάδα σε διμερείς διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση των περιοχών ευθύνης. Με τον τρόπο αυτόν η Τουρκία εγκλωβίζει στη δική της περιοχή μεγάλο τμήμα της ελληνικής νησιωτικής επικράτειας, όπως ακριβώς θέλει να κάνει και με την υφαλοκρηπίδα. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει τις δύο χώρες σε επικίνδυνα αεροναυτικά επεισόδια. 12. Εχει δικαίωμα η Τουρκία να πραγματοποιεί αεροναυτικές ασκήσεις στο Αιγαίο;

Βεβαίως και έχει το δικαίωμα αυτό, αρκεί να υποβάλει εγκαίρως το αίτημα για τη δέσμευση των περιοχών των ασκήσεων που περιλαμβάνουν τα διεθνή ύδατα και τον διεθνή εναέριο χώρο. Οι ασκήσεις αυτές πραγματοποιούνται αρκετά συχνά και δίνουν πάντα την ευκαιρία στην Τουρκία να προβάλλει τις μονομερείς διεκδικήσεις της με τις γνωστές παραβιάσεις και παραβάσεις, όπως συνέβη με την τελευταία ναυτική άσκηση στο Αιγαίο, όπου μια τουρκική φρεγάτα παραβιάζοντας τα χωρικά μας ύδατα έφθασε με προκλητικό τρόπο ως έξω από το Σούνιο. 13. Τι ακριβώς συνέβη με την τουρκική φρεγάτα;

Η φρεγάτα αυτή μετείχε σε τουρκική ναυτική άσκηση στο Κεντρικό Αιγαίο και αιφνιδίως μετέβαλε πορεία και άρχισε να κινείται νοτιοδυτικά φθάνοντας μέσω του Κάβο Ντόρο στα ανοιχτά του Σουνίου. Ας σημειωθεί ότι, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, η αβλαβής διέλευση μέσα από τα χωρικά ύδατα μιας χώρας ενός ξένου πολεμικού πλοίου δεν απαγορεύεται, αρκεί το πλοίο αυτό να κινείται με ορισμένη σταθερή ταχύτητα σε ευθεία γραμμή και με απενεργοποιημένο τον οπλισμό του. Το τουρκικό όμως σκάφος αιφνιδίως πραγματοποίησε έξω από το Σούνιο και μέσα στα ελληνικά χωρικά ύδατα ελιγμό επιστρέφοντας προς τα πίσω, στην αντίθετη κατεύθυνση δηλαδή, για να πλεύσει και πάλι στην περιοχή των τουρκικών ασκήσεων στο Κεντρικό Αιγαίο. Παραβίασε, δηλαδή, τους κανόνες της αβλαβούς διέλευσης με μια εμφανή προκλητική ενέργεια.
TO BHMA