Η ομηρία και η απαγωγή χιλιάδων πολιτών από τον ΕΛΑΣ τον Ιανουάριο του 1945

Όταν στις 3 Δεκεμβρίου 1944 ξέσπασε πόλεμος μεταξύ του ΕΑΜ - ΚΚΕ και των Βρετανικών και κυβερνητικών δυνάμεων, οι αριστεροί βρέθηκαν να έχουν υπό τον έλεγχο τους τα 4/5 της Αθήνας. Όταν η αναμέτρηση κορυφώθηκε με μεγάλες απώλειες από την πλευρά του ΕΛΑΣ, οι κατά τόπους κομμουνιστικές οργανώσεις ξεκίνησαν να συλλαμβάνουν πολίτες, οι οποίοι ήταν γνωστοί για τα πολιτικά τους φρονήματα είτε υπέρ της υφιστάμενης τότε κοινωνικής κατάστασης και υπέρ των αστικών κομμάτων είτε υπέρ του τροτσκισμού και άλλων κομμουνιστικών ιδεολογικών παραφυάδων. Οι συλλήψεις αυτές δεν έγιναν τυχαία, αλλά βασίζονταν σε καταλόγους προγραφών που είχαν ετοιμαστεί από την Κατοχή ακόμη. Πολύ συχνά αρκούσε να είναι κανείς εύπορος η απλά φίλος κάποιου "ταξικού εχθρού", για να συμπεριληφθεί στους καταλόγους αυτούς.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Ι. Ιατρίδη, ως τις 5 Ιανουαρίου, ο ΕΛΑΣ είχε συλλάβει 30.000 πολίτες περίπου (άλλες φιλοκυβερνητικές πηγές αναφέρουν 40.000). Στις 6 Ιανουαρίου η ηγεσία του ΕΛΑΣ αποφασίζει ότι δεν έχει πλέον νόημα να συνεχίσει τον αγώνα για την κατάληψη της Αθήνας και δίνει διαταγή για υποχώρηση. Λίγο πριν την υποχώρηση ομάδες του ΕΛΑΣ και της Οργάνωσης Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα (Ο.Π.Λ.Α.), διαβόητης κομμουνιστικής οργάνωσης που αναλάμβανε την "βρώμικη" δουλειά, πραγματοποίησαν μαζικές εκτελέσεις χιλιάδων αντιφρονούντων που είχαν συλληφθεί (ο αριθμός τους σύμφωνα με μετριοπαθείς πηγές, πρέπει να ήταν γύρω στις 10.000). Τους υπολοίπους αιχμαλώτους, ο ΕΛΑΣ τους απήγαγε ως ομήρους υποχρεώνοντας τους σε αναγκαστική πεζοπορία υπό ιδιαίτερα αντίξοες καιρικές συνθήκες στην ύπαιθρο της Αττικής.

Ανάμεσα στις φάλαγγες των ομήρων που πεζοπορούσαν προς την Μάνδρα Αττικής που είχε οριστεί ως αρχικό σημείο συγκέντρωσης τους, ήταν καθηγητές πανεπιστημίου (Πετρόπουλος, Αγγελόπουλος, Λογοθέτης), δικαστικοί, στρατιωτικοί (Κατσιγιαννάκης, Τρεπεκλής), αξιωματούχοι του κράτους, ιερείς (μητροπολίτης Κορυτσάς Ευλόγιος) μουσικοί, καλλιτέχνες (Εμπειρίκος) κτλ. Πολλές γυναίκες επίσης, κυρίως σύζυγοι όσων είχαν προγραφεί, είχαν συλληφθεί και εξαναγκαστεί να μετακινηθούν πεζοπορώντας προς την Μάνδρα. Η πεζοπορία ήταν συνεχής με πολύ μικρά διαλείμματα ξεκούρασης, χωρίς παροχή τροφής και υπό συνεχή χιονόπτωση, υπό τα βλέμματα οπλισμένων ανταρτών του ΕΛΑΣ. Σύμφωνα με μαρτυρίες, πολλές ήταν οι εκτελέσεις όσων βραδυπορούσαν η δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν τον ρυθμό των άλλων. Οι ένοπλοι που συνόδευαν την φάλαγγα αυτή, συχνά λήστευαν τους ομήρους, τους χτυπούσαν η τους χλεύαζαν. Τα μαρτύρια των ομήρων ήταν συνεχή, από τους περισσοτέρους είχαν αφαιρεθεί τα παπούτσια, ενώ υπήρξαν μαρτυρίες και για λαϊκά δικαστήρια ομήρων στην Αράχοβα.

Η συνεχής υποχώρηση των Ελασιτών μπροστά στην υπεροχή πυρός των Βρετανικών και κυβερνητικών δυνάμεων, ανάγκαζε τις φάλαγγες των ομήρων να μετακινούνται πεζοί συνεχώς, διασχίζοντας μια απόσταση πάνω από 200 χλμ μέσα σε δέκα ημέρες. Να σημειωθεί ότι η πλειοψηφία των απαχθέντων ήταν ηλικιωμένοι που μοιραία είχαν μικρές φυσικές αντοχές. Υπολογίζεται ότι πάνω από 4000 όμηροι έχασαν την ζωή τους, από τις κακουχίες, τις εκτελέσεις, την καταπόνηση και την στέρηση τροφής.

"Είχομεν δύο ευκαιρίας κατά την διάρκειαν της επισκέψεως μας να συναντηθώμεν με ομήρους , μόλις απελευθερωθέντας απο τον ΕΛΑΣ. Με την πρώτην ομαδα συνηντήθημεν εις τα Αθηνας. Η κατάστασις αυτών των ανθρώπων ητο αξιοθρήνητος. Κανείς απο αυτούς δεν είχεν υποδήματα και ήσαν πολύ ελαφρά ενδεδυμένοι ή έφερον παλαιά ράκη ενδυμάτων. Όλοι διηγούντο φρικτάς ιστορίας κακομεταχειρίσεως της οποίας έτυχον από τους φρουρούς του ΕΛΑΣ..." αναφέρει ο Γουόλτερ Σιτρίν, Βρετανός πολιτικός του Εργατικού κόμματος που βρισκόταν στην Ελλάδα.

Από τις 10 Ιανουαρίου αντιπρόσωποι του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ είχαν έρθει σε επαφή με τον στρατηγό Σκόμπυ για την σύναψη ανακωχής. Η ανακωχή αυτή υπογράφτηκε στις 15 Ιανουαρίου 1945 αλλά δεν περιελάμβανε όρο για την άμεση απελευθέρωση των ομήρων. Τόσο ο νέος πρωθυπουργός τότε, Νικόλαος Πλαστήρας, όσο και ο αντιβασιλέας Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, διαμαρτυρήθηκαν έντονα στον Σκόμπυ για την παράλειψη αυτή, χωρίς όμως να εισακουστούν. Λίγες μέρες μετά ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις στην Βάρκιζα για μια συμφωνία ειρήνευσης μεταξύ των εμπολέμων. Εν τω μεταξύ, οι σφαγές, οι ακρότητες και η αδιάκριτος και αναιτιολόγητη ομηρία τόσων πολιτών, είχαν ξεσηκώσει ένα μεγάλο τμήμα της κοινής γνώμης κατά του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ. Αυτό οδήγησε την ηγεσία των αριστερών να απελευθερώσει σταδιακά πολλούς ομήρους ως τα τέλη Ιανουαρίου. Οι τελευταίοι όμηροι απελευθερώθηκαν στις 12 Φεβρουαρίου 1945 μετά την συμφωνία της Βάρκιζας, αφού το άρθρο 4 της συμφωνίας τους κατονόμαζε ως "πολιτικούς αιχμαλώτους" και προέβλεπε την απελευθέρωση τους.

Η ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΩΝ ΟΜΗΡΩΝ

Η επίσημη θέση του ΚΚΕ για τις εκτελέσεις πολιτών, ήταν αρχικά να αρνηθεί την τέλεση τους. Όταν όμως με την πάροδο του χρόνου βρέθηκαν πολλά πτώματα που ταυτοποιήθηκαν και αναγνωρίστηκαν από τους συγγενείς τους, υποστήριξε πως ήταν καταδικαστέες μεμονωμένες ενέργειες "ακραίων στοιχείων" εν καιρώ πολέμου όπως επίσης ότι δεν υπήρχε επίσημη απόφαση η διαταγή για αυτές. Για την ομηρία των πολιτών όμως, η άρνηση τέλεσης της ήταν αδύνατη. Η πρώτη επίσημη θέση του ΚΚΕ για το θέμα ήταν ότι η ομηρία των πολιτών έγινε ως αντίποινα για την σύλληψη από τους Άγγλους, 7.000 αριστερών και την μεταφορά τους στην Μ. Ανατολή. Βέβαια η δικαιολογία αυτή δεν ήταν ιδιαιτέρως πειστική, καθώς όλοι οι συλληφθέντες ήταν αιχμάλωτοι από τις μάχες και η μεταφορά κάποιων από αυτούς στην Μ. Ανατολή έγινε, καθώς δεν μπορούσαν να τους φρουρούν στο κέντρο της Αθήνας.

Όταν η κομμουνιστική ηγεσία κατάλαβε πως η κοινή γνώμη είχε στραφεί εναντίον της για το θέμα αυτό, παραδέχθηκε δημοσίως -εμμέσως- ότι έκανε λάθος στο θέμα αυτό. Σε σχετικό υπόμνημα προς τον Αντιβασιλέα Δαμασκηνό που συμπεριλήφθηκε στο φύλλο του "Ριζοσπάστη" (3.4.1945) αναφέρεται "έγινε ένα κίνημα όπου όλοι αναγνωρίζουν ότι δεν έπρεπε να γίνει, ότι έπρεπε να έχει αποφευχθεί. Και δυστυχώς κατά το κίνημα αυτό έγιναν όσα έγιναν, εναντίον αμάχων και αθώων". Το υψηλόβαθμο στέλεχος του ΚΚΕ Κ. Καραγιώργης αναφέρει το 1948: "...στο λάθος της συλλήψεως ομήρων, είμαι και εγώ συνυπεύθυνος γιατί συμφώνησα...."

Τέλος ο Νίκος Ζαχαριάδης αναφέρει σχετικά στην 12η ολομέλεια της κεντρικής επιτροπής τον Ιούνιο του 1945: " ...το λάθος δεν είναι ότι διατάχθηκε μια ομηρία από πάνω. Το λάθος είναι ότι, διατάχθηκε η ομηρία χωρίς πειθαρχία και σχέδιο και εκφυλίστηκε σε εξωπολιτική πράξη...".

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Ο λόγος που αναφέρομαι στα θλιβερά αυτά γεγονότα, δεν είναι για να υποδαυλίσω και να αναμοχλεύσω τα πάθη του παρελθόντος, όπως πολύ πιθανά να κατηγορηθώ. Θεωρώ ότι οι ακρότητες της αριστεράς στα "Δεκεμβριανά" (ανάμεσα σε αυτές και η "ομηρία"), ήταν αυτές που συντέλεσαν αποφασιστικά για την μεταστροφή της κοινής γνώμης εις βάρος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, που ως εκείνη την στιγμή φαινόταν να είναι θετική στο κοινωνικό περιεχόμενο του πολιτικού τους προγράμματος.

Η τυφλή βία και η αδικαιολόγητη ομηρία χιλιάδων πολιτών, στέρησε από το ΕΑΜ ένα πολυάριθμο ακροατήριο μετριοπαθών κεντροαριστερών και ενίσχυσε την εγκυρότητα και το κύρος της Ελληνικής Κυβέρνησης. Στα περισσότερα έργα ιστορίας που θεωρούνται έγκυρα και μετριοπαθή, η ομηρία και οι αριστερές ακρότητες είτε εξισώνονται με αυτές των κυβερνητικών, είτε εξαντλούνται με αναφορές μιας παραγράφου, είτε παραλείπονται ως ασήμαντες. Περιγράφουν την ανοικοδόμηση του μεταπολεμικού κράτους της "Δεξιάς" ως μια στατική ρηχή διαδικασία όπου αυταρχικές κυβερνήσεις επιβλήθηκαν μέσω κατασταλτικών μηχανισμών στην ελληνική κοινωνία ερήμην της. Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει (η μάλλον δεν ισχύει μόνο αυτό). Η Ελληνική κοινωνία στράφηκε προς αυτές τις λύσεις, όταν υποχώρησαν τα λαοκρατικά συνθήματα του ΕΑΜ και φανερώθηκε το σκληρό πρόσωπο του ΚΚΕ μέσα από ένα όργιο μαζικής βίας.

ΠΗΓΕΣ

Ι. Ιατρίδη, Εξέγερση στην Αθήνα, εκδόσεις "Νέα σύνορα"

Ευλόγιου Κουρίλα, Δεκεμβριανή τραγωδία των ομήρων, εκδόσεις Ελευθερη Σκέψις

Heinz Richter, Η συμφωνία της Βάρκιζας από το "Η ελλάδα την δεκαετία 1940-1950", εκδόσεις Θεμέλιο

David Close, ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος, εκδόσεις φιλίστωρ

ΚΚΕ , Τα Επίσημα κείμενα, τόμος πέμπτος

http://anarchypress.wordpress.com/2009 (μια ενδιαφέρουσα αναρχική άποψη για τα γεγονότα)

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_05/07/2009_321168 (ένα ενδιαφέρον άρθρο στην Καθημερινή)

http://xrisaxatzivasiliou.blogspot.com/2009/12/blog-post_13.html (σχετικό ενδιαφέρον άρθρο αριστερής κατεύθυνσης)

http://www2.rizospastis.gr/wwwengine/story.do?id=29512&publDate=11/12/1999 (αναφορά στον εκτοπισμό των 7000ων κομμουνιστών στην Μ. Ανατολή. στην ηλεκτρονική μορφή του "ριζοσπάστη" δεν βρήκα τίποτε σχετικό για την ομηρία)
.istorikathemata