"Να ο έλεγχος στα οικονομικά σου"

Μια ιστορική αναδρομή της "Μ" στο δημόσιο χρέος της Ελλάδας

Παρά την τρίτη πτώχευση επί Τρικούπη και την ταπεινωτική ήττα από τους Τούρκους το 1897, η Ελλάδα κατάφερε να ανασυνταχθεί, να οργανώσει τον Μακεδονικό Αγώνα, να απελευθερώσει τη Μακεδονία και να αποφύγει νέα στάση πληρωμών μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Του Λάμπρου Σμαΐλη
smailislambros@gmail.com

“Να ο έλεγχος στα οικονομικά σου. Ο περίφημος ΔΟΕ (Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος), αυτά τα τρία φοβερά γράμματα της γενιάς μου που έβλεπες σε όλα τα κουτιά σπίρτων του ‘Ελληνικού Μονοπωλίου’. Και πιο διακριτικά σε πολλά άλλα, καθημερινής κατανάλωσης, προϊόντα που τα όποια κέρδη τους έφευγαν κατευθείαν για τα ταμεία των δανειστών μας”. Κάπως έτσι βίωσαν για πολλά χρόνια οι απλοί πολίτες τις συνέπειες της πτώχευσης του 1893, όπως γράφει ο Ριχάρδος Σωμερίτης στο “Βήμα”.
Ο ΔΟΕ, που επιβλήθηκε στη χώρα μας μετά την πτώχευση επί Τρικούπη, θα καταργηθεί ύστερα από 80 χρόνια, το 1978!
Μέχρι το 1909 ο ΔΟΕ είχε εξαντλήσει τους πολίτες, καθώς οι φόροι είχαν γίνει δυσβάσταχτοι. Οι αθηναϊκές συντεχνίες, με ψήφισμά τους τον Δεκέμβριο του 1908, διακήρυτταν ότι δεν δέχονταν πια νέους φόρους "προς συντήρηση εν τη αρχή του εκάστοτε κόμματος".
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η πτώχευση αποφεύχθηκε με τη συνδρομή ενός δανείου από την Κοινωνία των Εθνών για τους πρόσφυγες αλλά και ένα αναγκαστικό εσωτερικό δάνειο. Ο τότε υπουργός Οικονομικών Π. Πρωτοπαπαδάκης έκοψε στη μέση τα χαρτονομίσματα, κράτησε το ένα μέρος στην κυκλοφορία και αντάλλαξε το υπόλοιπο μισό με τίτλους εσωτερικού δανείου.
Από το 1924 μέχρι το 1930 εισέρευσαν στην Ελλάδα 1,16 δισ. χρυσά φράγκα, εκ των οποίων το 78% ήταν δάνεια. Τα δάνεια χρησιμοποιήθηκαν για την αποκατάσταση των προσφύγων, την εξυπηρέτηση του εξωτερικού δανεισμού, τη σταθεροποίηση της δραχμής και την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας. Συνολικά, από το 1824 έως το 1932 η Ελλάδα δανείστηκε από το εξωτερικό 2,2 δισ. χρυσά φράγκα.
Μέχρι το 1932 είχαμε καταβάλει 180 εκατομμύρια περισσότερα από όσα είχαμε δανειστεί, και πάλι χρωστούσαμε 2 δισ. χρυσά φράγκα!
Ο τελικός διακανονισμός των προπολεμικών χρεών της Ελλάδας έγινε από τον Σπύρο Μαρκεζίνη την περίοδο 1952-1953.
Μέχρι το 1945 δεν θα υπάρξει νέος εξωτερικός δανεισμός, ενώ θα παγώσει, λόγω της παγκόσμιας κρίσης, η εξυπηρέτηση των παλαιών.

---

Αλάτι, πετρέλαιο και σπίρτα…

Αυστηρός οικονομικός έλεγχος για την Ελλάδα από το 1898

Τέσσερα χρόνια μετά την πτώχευση του 1893 και υπό την πίεση της ταπεινωτικής ήττας του 1897, επιβλήθηκε στην Ελλάδα ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ) με το νόμο ΒΦΙΘ/23-2-1898, με τη μορφή "οικονομικής βοήθειας".
Η οικονομική "βοήθεια" που πρόσφεραν με το δάνειό τους οι ξένοι τραπεζίτες στην Ελλάδα συνοδεύτηκε με σκληρούς πολιτικούς όρους και, φυσικά, με την παραχώρηση του δικαιώματος ελέγχου στην ελληνική οικονομία. Όπως σημειώνουν οι ιστορικοί, ο έλεγχος που επιβλήθηκε τότε στην Ελλάδα ήταν βαρύτερος σε σχέση με τους ελέγχους που επιβλήθηκαν σε άλλες υπανάπτυκτες χώρες, όπως η Τυνησία, το Μαρόκο, η Αίγυπτος, η Τουρκία.
Το Οκτώβριο του 1897 έφτασαν στην Αθήνα οι απεσταλμένοι των Μεγάλων Δυνάμεων για τη σύνταξη νόμου βάσει του οποίου θα εγκαθιδρυόταν και θα λειτουργούσε ο οικονομικός έλεγχος. Οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση και στην επιτροπή σχετικά με τα όρια του ελέγχου και τους οικονομικούς όρους ήταν δύσκολες.
Οι εργασίες της επιτροπής ολοκληρώθηκαν στις 21 Ιανουαρίου 1898. Ο σχετικός νόμος ψηφίστηκε από τη Βουλή στις 21 Φεβρουαρίου 1898 (νόμος ΒΦΙΘ΄) και η Διεθνής Οικονομική Επιτροπή, γνωστή ως Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος, άρχισε να λειτουργεί από τις 28 Απριλίου 1898.
Την επιτροπή αποτελούσαν έξι μέλη-αντιπρόσωποι κάθε μιας από τις δυνάμεις που είχαν υπογράψει την προκαταρκτική συνθήκη ειρήνης και ήταν σε άμεση επαφή με τον έλληνα υπουργό Οικονομικών.
Για την υπηρεσία του δημοσίου χρέους εκχωρήθηκαν στη ΔΟΕ οι ακόλουθες πηγές εσόδων: (1) μονοπώλια άλατος, πετρελαίου, σπίρτων, παιγνιόχαρτων, τσιγαρόχαρτων, σμυρίδας Νάξου, (2) φόρος καταναλώσεως καπνού, (3) τέλη χαρτοσήμου, (4) δασμοί τελωνείου Πειραιά.
Η ΔΟΕ είχε επίσης την εποπτεία των δημοσίων υπηρεσιών που ήταν αρμόδιες για την είσπραξη των υπεγγύων προσόδων.

---

Στάση πληρωμών και από τον Βενιζέλο

Η κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου, μετά το κραχ στην Wall Street το 1929, διαβεβαιώνει ότι η ελληνική οικονομία δεν απειλείται από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση και δίνει φραστικές εγγυήσεις για τη “δημόσια πίστη και τις καταθέσεις”.
Η διεθνής κρίση αρχίζει όμως να γίνεται ορατή στην πραγματική οικονομία. Πρώτα στη γεωργία. Οι εξαγωγές καπνού και σταφίδας καταρρέουν, οι τιμές κατρακυλούν, η παραγωγή μένει αδιάθετη. Στη συνέχεια περιορίζεται το μεταναστευτικό αλλά και το ναυτιλιακό συνάλλαγμα. Σε αυτά τα προβλήματα προστίθεται και η κερδοσκοπία με το χρυσό και το συνάλλαγμα. Σταδιακά κλείνουν και οι στρόφιγγες του εξωτερικού δανεισμού.
Το μεγάλο χτύπημα έρχεται τον Σεπτέμβριο του 1931. Η δραχμή εισέρχεται στη δίνη της κρίσης όταν εγκαταλείπει τον κανόνα και η αγγλική λίρα με την οποία ήταν συνδεδεμένη.
Μέσα σε έξι μέρες η Τράπεζα της Ελλάδος έχασε συνάλλαγμα συνολικής αξίας 3,6 εκατ. δολαρίων, σε ένα όργιο κερδοσκοπίας και φυγάδευσης κεφαλαίων στο εξωτερικό. Η ελληνική χρηματοπιστωτική κρίση θα κορυφωθεί την άνοιξη του 1932. Τα αποθέματα σε χρυσό και συνάλλαγμα μειώνονται δραματικά και την Πρωτομαγιά του 1932 η κυβέρνηση κηρύσσει “στάση πληρωμών”.

Μοιραστείτε