Άλλα ομόλογα να ευρωαγαπιόμαστε!

Του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου *

Δεν μπορεί, θα το έχετε παρατηρήσει! Μόλις φρακάρει κάθε «νέα ιδέα» περί ευρωπαϊκού μηχανισμού διαχείρισης της κρίσης χρέους στην Ευρωζώνη, φουντώνει η συζήτηση περί ευρωομολόγων! Ακόμη και ο προηγούμενος πρωθυπουργός της Ελλάδας, αντιεξουσιαστής-σοσιαλιστής  Γ. Α. Παπανδρέου, αυτό το επικοινωνιακό κολπάκι υιοθετούσε για να διασκεδαστούν οι εντυπώσεις από το ναυάγιο (τα ναυάγια ορθότερα)  του ατομικού μηχανισμού και παραλλαγών του, που εκπονήθηκε από το ευρωπαϊκό διευθυντήριο σε συνεργασία με την αμερικανική πλευρά για την σωτηρία της Ελλάδας!

Επισημαίναμε ορθά, τότε, την πολιτική διάσταση αυτού του παιγνίου, ενώ παράλληλα εξηγούσαμε την αδυναμία σε θεσμικό και οικονομικό επίπεδο εφαρμογής αυτής της εξεπιτούτου αόριστης και υπερβατικής «φιλολογίας». Παρόλα αυτά δεν διστάσαμε να μπούμε και εμείς σε αυτή τη συζήτηση, παρότι την θεωρούσαμε παραπλανητική. Ήταν τότε που επιχειρήσαμε να τοποθετήσουμε την κουβέντα σε πολιτική-στρουκτουραλιστική και όχι οικονομιστική ή απλώς θεσμική βάση. Προσπαθήσαμε, δηλαδή, να ξεκαθαριστεί για τι πράγμα μιλάμε και ποιοι ωφελούνται αντικειμενικά από τις διάφορες αναφορές περί ευρωομολόγων. Ποιες σχέσεις πολιτικής ισχύος δομούντο μέσω αυτών, με άλλα λόγια. Μόνον έτσι θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε την δυνατότητα ύπαρξής τους σε συνδυασμό με την πιθανή μορφή τους, και την οικονομικοθεσμική τους δυναμική στην πορεία μετεξέλιξης της ΕΕ, σε μια διαφορετική μορφή καπιταλιστικής πολιτικής οργάνωσης από την σημερινή.

Δυστυχώς, ο κυρίαρχος λόγος ηθικοπλαστικής μορφής των παραπολιτικών φορέων, του τύπου «άλλα ομόλογα να ευρωαγαπιόμαστε», σκέπασε με ένα βαρύ πέπλο ομίχλης τις ξεκάθαρες ιδέες που προσκομίσαμε στον δημόσιο διάλογο. Για να αποδειχθεί για άλλη μια φορά το καιροσκοπικό του πράγματος, από πολλές δυστυχώς πλευρές.

Με δυο λόγια, είχαμε εξηγήσει από την αρχή ότι από μόνα τους τα ευρωομόλογα δεν θα μπορούσαν να αποτελέσουν μηχανισμό αντιμετώπισης της κρίσης χρέους στην  ευρωζώνη και ότι εάν λειτουργούσαν (θεωρητικά) ως σημαίνοντα αξίας σε υποκατάσταση του παρόντος ενιαίου νομισματικού συστήματος αυτής της οικονομικής περιοχής της ΕΕ, θα γονάτιζαν και θα αποδυνάμωναν μακροπρόθεσμα την Γερμανία και μερικές άλλες χώρες που στηρίζουν την ανάπτυξή τους στο ίδιο παραγωγικό και σε παρόμοιο κοινωνικό μοντέλο με αυτήν. Αν θέλετε, για μια στιγμή, να το διατυπώσω όπως οι «αγνοί πατριώτες» της ένοχης για την πτώχευση της χώρας μας διαπλοκής, θα έλεγα ότι η όψιμη φιλολογία περί ομολόγων υποκρύπτει την πρόθεση των ηττημένων εντός ενός συγκεκριμένου καθεστώτος ηγεμονίας - το οποίο οι ίδιοι καιροσκοπικά επέλεξαν για να ενταχθούν – να μεταβληθούν σε νικητές, βγάζοντας μάλιστα τη γλώσσα σε εκείνους που υπηρέτησαν πιστά και πειθαρχημένα  το συγκεκριμένο αντιπληθωριστικό (και ασφαλώς αντιλαϊκό) μοντέλο με το ισχυρό νόμισμα.

Δηλαδή, οι διαπλεκόμενοι και κάποιοι νεο-αγανακτισμένοι στην πατρίδα μας, μέσω των «ευρωομολόγων», αποζητούν την τιμωρία των πολιτικώς και οικονομικώς ορθά  λειτουργούντων στο πλαίσιο ενός εν πολλοίς προβληματικού με όρους ανάπτυξης, άδικου και σοβαρά αντικοινωνικού καθεστώτος για χώρες όπως η Ελλάδα, το οποίο όμως αυτοί ήταν που υποστήριξαν με ζέση και θεμελίωσαν παραμορφωτικά στο κράτος και την αγορά. Ας σταματήσουν, λοιπόν, αυτή την πρόστυχη «φιλολογία», και την ακόμη πιο ελεεινή επίδειξη όψιμου ψευδοπατριωτισμού και δήθεν ξαφνικής κρίσης κοινωνικής ευαισθησίας, διότι και το καραγκιοζλίκι θα έπρεπε να έχει κάποιο όριο!

Η αλήθεια για τα ευρωομόλογα – και όχι για τα ευρωομόλογα ανάπτυξης, που είναι μια διαφορετική περίπτωση την οποία ο γράφων είχε προ διετίας υπερασπισθεί  με θέρμη -  έχει δύο πτυχές: μια πολιτική και μια τεχνική-θεσμική. Ο συνδυασμός των δύο απαντά στα ερωτήματα: τι μορφή θα έχουν, ποιος θα τα εκδίδει, ποιος θα τα διαχειρίζεται και τι μεταβολές συνεπάγονται από την έκδοση και κυκλοφορία τους  σε ότι αφορά στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και στη δομή και λειτουργία της ΕΚΤ και των επιμέρους κεντρικών τραπεζών της Ένωσης; Προσοχή εδώ, μόνον στην περίπτωση κατά την οποία η κυκλοφορία ευρωομολόγων ήταν επικουρική, με παράλληλη διάθεση στην αγορά κρατικών ομολόγων, έτσι ώστε το κάθε κράτος μέλος της ευρωζώνης  να συνεισφέρει με εγγυήσεις του, αναλογικά του ποσοστού συμμετοχής του στο κεφάλαιο του κάθε ευρωομολόγου, θα μπορούσαμε να μιλάμε για σχετικά άμεσα εφαρμόσιμη επιλογή. Τούτο δεν θα απαιτούσε συντακτική αναθεώρηση των συνθηκών, αλλά θα έδειχνε τον δρόμο της χρεοκοπίας, θα άνοιγε ένα μεγάλο κεφάλαιο χρεοστασίου και θα απειλούσε τους αδύναμους ανά πάσα στιγμή με αντικειμενική (έστω και προσωρινή) αποχώρηση από την ευρωζώνη, καθώς η θέση τους θα επιβαρύνονταν από την αδυναμία τους να αντλήσουν χρήμα με λογικά επιτόκια από την αγορά. Για αυτούς μάλιστα που έχουν εισέλθει στο φάσμα της επιλεκτικής χρεοκοπίας καλύτερα να μην το συζητάμε!

Σε μια άλλη περίπτωση θα μπορούσε με αναθεώρηση ασφαλώς του άρθρο 125 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Λισαβόνα ΙΙ) [:τα κράτη μέλη διασφαλίζουν τα ίδια τις χρηματοπιστωτικές δεσμεύσεις τους], να εκδοθούν ευρωομόλογα δομημένα σε «κοινές εγγυήσεις» όλων των κρατών της ζώνης, τα οποία θα κάλυπταν μέρος μόνον των αναγκών χρηματοδότησης κρατών-μελών, ενώ τα κράτη θα συνέχιζαν να  εκδίδουν παράλληλα και τα δικά τους ομόλογα. Αυτό θα έσωζε κάποιες χώρες που απειλούνται σήμερα θανάσιμα από τις αγορές, αλλά θα απαιτούσε εντατική θεσμική αναδιοργάνωση με κατεύθυνση την ολοκληρωμένη οικονομική διακυβέρνηση, ενώ θα επέφερε την στάση πληρωμών σε κάποιες χώρες που επιβιώνουν με «δόσεις ατομικών μηχανισμών»! Παράλληλα είναι σαφές ότι η ρύθμιση αυτή θα πρέπει να αφορά σε ολόκληρη την ΕΕ και όχι αποκλειστικά στην ευρωζώνη.

Το σενάριο έκδοσης ευρωομολόγων με «κοινές εγγυήσεις» για όλη την Ευρωζώνη, που θα καλύπτουν πλήρως τις ανάγκες  χρηματοδότησής των κρατών-μελών της, μπορείτε να το ξεχάσετε. Ποτέ στην ιστορία δεν εμφανίστηκαν ισχυρά οικονομικά κράτη, όπως σήμερα για παράδειγμα  είναι η Γερμανία, η Αυστρία, η Ολλανδία, ή η Δανία, να αυτοκτονούν για να διασώσουν αλτρουιστικά κάποια άλλα κράτη που υποχρεούνται από την αγορά να ψωνίσουν πανάκριβα το χρήμα που έχουν ανάγκη για να καλύψουν  δημοσιονομικές, παραγωγικές και καταναλωτικές ανάγκες. Πέραν αυτού για φανταστείτε τη θέση των υπολοίπων μελών της ΕΕ, σε μια τέτοια ρύθμιση!

Αν θέλαμε να αρχίσουμε να μιλάμε σοβαρά για τα «ευρωομόλογα» θα έπρεπε να συζητήσουμε την ριζική μεταβολή του τραπεζικού συστήματος στην ΕΕ συνολικά και την απόλυτη αναθεώρηση της δομής και λειτουργίας της ΕΚΤ. Δηλαδή, στο τέλος να καταλάβουμε την κομπίνα με τα ευρωομόλογα και να σταματήσουμε να τα επικαλούμαστε ως δήθεν λύση στο πρόβλημα της πιστωτικής κρίσης της ΕΕ. Η σοβαρή συζήτηση για τα ευρωομόλογα καταλήγει στην απομυθοποίηση της οικονομικής και πολιτικής δομής του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, φίλοι.  Καλά δεν σκανδαλίζεστε παρακολουθώντας τα κράτη, που έχουν ήδη εκχωρήσει ένα κρίσιμο για την ύπαρξή τους στοιχείο λαϊκής κυριαρχίας (: να εκδίδουν τα ίδια χρήμα), να δανείζονται μέσω των κεντρικών τραπεζών τους από την ΕΚΤ, και με τη σειρά τους να μεταφέρουν το χρήμα (εξασφαλίζουν χρήμα) με χαμηλό επιτόκιο σε ιδιωτικές τράπεζες, οι οποίες το επαναδανείζουν στα κράτη με επιτόκιο πολλαπλάσιο, έως εξωφρενικά πολλαπλάσιο!! Μου αρέσει που κάποιοι φίλοι με ρωτάτε δήθεν αθώα  ή πράγματι αφελώς να σας πω τι σημαίνει και που βλέπω κερδοσκοπία σε αντιδιαστολή με την κερδοφορία!  Ορίστε, μια επίσημη έκφραση κερδοσκοπίας, η οποία τα προηγούμενα χρόνια εκτίναξε την κερδοφορία των τραπεζών, ενώ σήμερα τα βάρη για την συντήρηση αυτού του ελεεινού καθεστώτος και την κάλυψη της «τρύπας» που προκλήθηκε, μεταφέρονται στους φορολογούμενους και μάλιστα όπως στην περίπτωση της Ελλάδας με καταστροφικές κοινωνικές συνέπειες.

Ας αφήσουμε λοιπόν την υποκρισία και την παραφιλολογία με τα ευρωομόλογα και όσοι επιμένουν να συζητούν με όρους ΕΕ, ας καταλάβουν ότι η μόνη λύση στη κρίση είναι ο απευθείας δανεισμός των κρατών της Ένωσης από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Όπως λέει  η Ζάρα Βάγκενκνεχτ, αντιπρόεδρος και υπεύθυνη για την οικονομική πολιτική του γερμανικού κόμματος die Linke και επισημαίνει ο Θόδωρος Παρασκευόπουλος: «Το ευρωομόλογο υπονομεύει αυτή τη θέση. Επαναφέρει στο παιχνίδι τις ιδιωτικές τράπεζες και άλλες κερδοσκοπικές επιχειρήσεις με μειωμένο μεν επιτόκιο, αλλά με αυξημένη ασφάλεια για τα δάνεια που δίνουν. Κι έτσι, ενώ το ζητούμενο είναι να χωριστεί ο κρατικός δανεισμός από την κερδοσκοπία, οι κερδοσκόποι παραμένουν και μάλιστα με περισσότερες εγγυήσεις για τα χρήματα που δανείζουν». Άλλωστε, το όποιο ευρωπαϊκό ομόλογο θα αποτελέσει στοιχείο νεοηγεμονισμού στην ήπειρό μας συστήνοντας έναν γενικό μηχανισμό πειθαρχίας και τιμωρίας για τις επιμέρους κοινωνίες που θα παρεκκλίνουν από τους όρους μιας νέας Συνθήκης που θα απαιτηθεί  για να ρυθμίσει την έκδοση και κυκλοφορία τους. Αν δεν με πιστεύετε ακούστε τι λέει στο «France 5» ο Ευρωπαίος Επίτροπος Μισέλ Μπαρνιέ: «Η προϋπόθεση για τα κοινά ομόλογα, που σε εμένα δείχνει μία δίκαιη ιδέα, είναι να έχουμε συντονισμό, εποπτεία, κοινή διακυβέρνηση και ένα μεγαλύτερο ευρωπαϊκό προϋπολογισμό».

«Δίκαιη ιδέα» λοιπόν είναι η κερδοσκοπία του τραπεζίτη εις βάρος του φορολογούμενου και η μεταφορά πλούτου από τα δυο-τρίτα της κοινωνίας στο ένα τρίτο. Τι συζητάμε τώρα; Αν οι Γερμανοί ενδώσουν τελικά σε κάποια μορφή ευρωομολόγου (είναι πολύ πιθανό), είναι βέβαιο ότι αυτό θα εξυπηρετήσει την επιχείρηση έμμεσης ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών, με τα λεφτά των φορολογουμένων, ώστε να συνεχίσουν αυτές απρόσκοπτα το κερδοσκοπικό έργο τους, ενώ παράλληλα θα θεμελιώνεται μια μορφή οικονομικής διακυβέρνηση, που θα θέτει σε ευρωκαραντίνα και καθεστώς  χρεοστασίου χώρες όπως η Ελλάδα, την ώρα που ολοένα και μεγαλύτερα τμήματα των ανίσχυρων παραγωγικά και ανταγωνιστικά  χωρών της ΕΕ θα φτωχοποιούνται.

Βεβαίως, στο σημείο αυτό κάποιος ίσως αντέτεινε: Τι μας λες τώρα και εσύ, κάνεις ότι δεν ξέρεις γιατί δομήθηκε η ΕΚΤ και τον ρόλο της; Όλοι με μαέστρο το χρηματοπιστωτικό λόμπυ δεν δομούν πολιτική στην ΕΕ; Τι σημαίνει «όλα είναι οικονομία»; Δεν ξέρεις εσύ άλλο τρόπο χρηματοδότησης; Πώς, δόξα τω θεώ, αυτά τα γνωρίζω και κατά καιρούς, όπως θα έχετε προσέξει, τα …μολογώ στο Διαδίκτυο, αλλά επειδή δεν επιθυμώ να μιλώ διαρκώς την normative διάλεκτο, προσεγγίζω τα πράγματα μάλλον στρουκτουραλιστικά και δίχως ψευδαισθήσεις. Προσπαθώ να πω όχι «τι θα πρέπει να γίνει», αλλά να δείξω «τι γίνεται», μήπως και καταλάβουμε «τι πρέπει και μπορούμε να κάνουμε», όσοι τουλάχιστον έχουμε λόγο και αιτία να αμφισβητούμε το καθεστώς. 

Ναι, τα κράτη μπορούν να επιβιώσουν, να λειτουργήσουν και να αναπτυχθούν, χρηματοδοτώντας τις δαπάνες τους αποκλειστικά μέσω της φορολογίας, μόνον που αυτό προϋποθέτει ριζική μεταβολή των σχέσεων κυριαρχίας, αυτοκυβέρνηση με προοδευτικές συντεταγμένες, μεταβολή της ηγεμονίας υπέρ των λαϊκών στρωμάτων, υιοθέτηση ενός άλλου παραγωγικού προτύπου, σημαντική μεταβολή των παραγωγικών σχέσεων με άνοιγμα στον κόσμο και εισαγωγή σύγχρονης τεχνολογίας στη διοίκηση, στην παραγωγή και στην αγορά, εκδημοκρατισμό και γενικά την εμπέδωση ενός άλλου συστήματος ηγεμονίας. Αυτό δεν κατασκευάζεται, όμως, με λόγια και δυστυχώς δεν βλέπω να αναπτύσσεται από πουθενά μια συγκεκριμένη στρατηγική που θα μπορούσε βάσιμα να υπηρετήσει τούτο τον στόχο, δομώντας ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα εξόδου της χώρας μας από την κρίση. Το μόνον που παρατηρώ να κυριαρχεί είναι το … άλλα ομόλογα να ευρωαγαπιόμαστε! 

* Ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, ειδικός σε θέματα πολιτικής και διακυβέρνησης στην Ευρασία.