Ο καυτός κυπριακός φάκελος

Φαίνεται ειρωνικό ότι η Κύπρος, ένα από τα μικρότερα κράτη στην Ευρώπη με κάτι παραπάνω από 1 εκατ. πληθυσμό και περίπου 0,5% του ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να αποδειχθεί ως το καθοριστικό σημείο καμπής στην κρίση.

Οι ιστορικοί σχολιαστές έχουν επισημάνει πως η κατάρρευση της αυστριακής τράπεζας Creditanstalt το 1931 κατέληξε σε οικονομικό πανικό.. και αφήνουν όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά. 

Από τον Ιούνιο του 2012, έχει γίνει γνωστό ότι η Κύπρος χρειάζεται περίπου 17 με 18.000.000.000 ευρώ για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών της (περίπου 10 δισεκατομμύρια ευρώ) και για γενικές κυβερνητικές λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένης της εξυπηρέτησης του χρέους (περίπου 7 έως 8.000.000.000 ευρώ).

Η απαιτούμενη διάσωση των κυπριακών τραπεζών είναι αναγκαία ουσιαστικά λόγω των απωλειών από την επέκταση του επιθετικού δανεισμού στη Κύπρο που χρηματοδοτήθηκε από την ταχεία αύξηση των καταθέσεων, αντανακλώντας εν μέρει τη φήμη της χώρας ως φορολογικό παράδεισο και κέντρο ξεπλύματος χρήματος. Η βρετανική Daily Telegraph περιγράφει το νησί ως «έναν ηλιόλουστο τόπο για σκιερούς τύπους».

Αν και μικρή σε ονομαστικούς όρους στο πλαίσιο των πόρων της ΕΕ, η διάσωση που απαιτείται η φτάνει περίπου το 100% του ΑΕΠ της Κύπρου - είναι απίθανο η Κύπρος να μπορεί να επιστρέψει τα κεφάλαια αυτά, εν απουσία μιας δραματικής αλλαγής στις συνθήκες της, (όπως τα πιθανά μελλοντικά έσοδα από μια πιθανή εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο).

Η δέσμη μέτρων που προτείνει η ΕΕ ενσωματώνει μέτρα που έχουν ληφθεί στο παρελθόν αλλά και νέες προσεγγίσες, οι περισσότερες αμφιλεγόμενες! Οι απλοί καταθέτες θα αντιμετωπίσουν έναν 'φόρο' ή 'εισφορά αλληλεγγύης' μέσω των κυπριακών τραπεζικών καταθέσεων, που ισοδυναμεί με μόνιμη μείωση της ονομαστικής αξίας των καταθέσεών τους. Η πρωτοφανής μείωση των τραπεζικών καταθέσεων, η οποία αναμένεται να φτάσει περίπου τα 5,8 δισεκατομμύρια ευρώ, έχει ως κίνητρο έναν αριθμό παραγόντων.

Πρώτον, η διαγραφή των κεφαλαίων των καταθετών μειώνει το χρέος, αλλά και το μέγεθος του απαιτούμενου πακέτου διάσωσης για την Κύπρο στα 10 δισεκατομμύρια ευρώ, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του ΔΝΤ και μελών της ευρωζώνης, όπως η Γερμανία. Η συμμετοχή  του ΔΝΤ απαιτεί επίσης το επίπεδο του χρέους να είναι βιώσιμο, ένα κριτήριο το οποίο δεν θα μπορεί να επιτευχθεί με μεγαλύτερα ποσά χρέους.

Δεύτερον, οι κυπριακές τράπεζες έχουν περιορισμένες ποσότητες μειωμένης εξασφάλισης ή ανώτερου ακάλυπτου χρέους. Η μείωση της αξίας αυτών των ομολογιούχων θα επιφέρει μόνο μεταξύ 1 και 2 δισ. ευρώ, αρκετά κάτω από το απαιτούμενο ποσό. Αυτό λοιπόν οδήγησε σε καταλογισμό των ζημιών και στους καταθέτες.

Τρίτον, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει σημαντική έκθεση σε κυπριακές τράπεζες.

Τέταρτον, η αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους στη Κύπρο είναι επικίνδυνη, διότι πολλά από τα ομόλογα διέπονται από το αγγλικό δίκαιο. Οποιαδήποτε προσπάθεια για αναδιάρθρωση αυτών και προστασίας των επίσημων πιστωτών από απώλειες θα κατέληγε σε νομικό αγώνα.

Πέμπτον, η Γερμανία, η Φινλανδία και η Ολλανδία ανησυχούν όλο και περισσότερο για απώλειες από τα δάνεια διάσωσης. Η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ δεν θέλει την ανησυχία αυτή (για πραγματικές απώλειες στα μετρητά των Γερμανών φορολογουμένων) να επηρεάσει τις προοπτικές της στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2013. Επίσης δεν θέλει την ΕΚΤ να αναλάβει ζημίες που μπορεί οδηγήσουν σε νέα γερμανική εισφορά κεφαλαίων.

Έκτον, η Γερμανία θέλει να αποτρέψει οποιοδήποτε ποσό διάσωσης να φτάσει σε Ρώσους καταθέτες οργανωμένου εγκλήματος, που έχουν χρησιμοποιήσει τις κυπριακές τράπεζες για ξέπλυμα χρήματος. Ο Carsten Schneider, πολιτικός του SPD, μίλησε με χαρά για το κάψιμο του «ρωσικού μαύρου χρήματος.»

Ο φόρος επί των καταθετών είναι μια σημαντική επέκταση του αρχικού κεφαλαίου του PSI (συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα), που προηγουμένως εφαρμόστηκε στην περίπτωση της Ελλάδας και παρουσιάστηκε από την ΕΕ ως εφάπαξ μέτρο. Η ΕΕ θα υποστηρίξει ότι οι καταθέτες (και ειδικά οι αλλοδαποί καταθέτες) χρηματοδότησαν την υπερβολική επέκταση του κυπριακού τραπεζικού σύστηματος στην εγχώρια αγορά όσο και στο εξωτερικό, ώστε να φτάσει περίπου οκτώ φορές το μέγεθος του ΑΕΠ.

Όποιες και αν είναι οι συνθήκες για το πακέτο της Κύπρο, κινδυνεύει να προκαλέσει  σημαντικές παρενέργειες.

Πρώτον, μπορεί να προκαλέσει φυγή κεφαλαίων από τις τράπεζες στην Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ιρλανδία, την Ιταλία και την Ισπανία, με βάση τις ανησυχίες των καταθετών για απώλεια κεφαλαίου σε κάθε μελλοντική αναδιάρθρωση χρέους.

Η Ευρώπη έχει συνολικά τραπεζικές καταθέσεις που ανέρχονται στα 8 τρις. ευρώ, συμπεριλαμβανομένων περίπου 6.000 δισεκατομμύρια ευρώ σε καταθέσεις ιδιωτών. Περίπου 1,5 με 2 τρις αυτών των καταθέσεων βρίσκονται σε τράπεζες σε περιφερειακές χώρες. Κατά την περίοδο που μεσολάβησε από τον Ιούλιο του 2012 οι τράπεζες στις περιφερειακές χώρες έχασαν μεταξύ 10% και 20% των καταθέσεων τους. Αυτή η τάση μειώθηκε μόνο όταν  η ΕΚΤ προέβη στη σχετική ανακοίνωση της τον Ιούλιο του 2012 ότι θα κάνει ό, τι χρειάζεται για να διασφαλίσει το ευρώ.

Αν οι καταθέτες αποσύρουν κεφάλαια σημαντικού μεγέθους και επιταχύνουν τη φυγή κεφαλαίων, τότε η ΕΚΤ, οι εθνικές κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις θα πρέπει να παρέμβουν, η χρηματοδότηση των τραπεζών θα επηρεαστεί και ενδεχομένως θα τεθεί περιορισμός στις αναλήψεις, στις ηλεκτρονικές μεταφορές κεφαλαίων και η επιβολή διασυνοριακών ελέγχων κεφαλαίου είναι πιθανή.

Ο τραπεζικός πανικός και οι αποχωρήσεις κεφαλαίου είναι δύσκολο να ελεγχθούν από τη στιγμή που αρχίσουν. Ο Σερ Mervyn King, πρώην Κυβερνήτης της Τράπεζας της Αγγλίας , υποστήριξε ότι δεν ήταν λογικό κανείς να ξεκινάει έναν τραπεζικό πανικό, αλλά έβγαζε νόημα να συμμετάσχει κανείς σε έναν υπό εξέλιξη.

Δεύτερον, η διάσωση της Κύπρου θα καταστήσει ολοένα και πιο δύσκολο για τις ευρωπαϊκές τράπεζες, ιδιαίτερα στις ευάλωτες χώρες να αυξήσουν τις καταθέσεις τους ή να εκδίδουν ομόλογα. Θα υπάρξει αυξανόμενη ανησυχία σχετικά με τον κίνδυνο απώλειας και υποταγής των απαιτήσεων των επενδυτών προς τους επίσημους δανειστές. Η ΕΚΤ, οι εθνικές κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις θα πρέπει να καλύψουν τις ελλείψεις χρηματοδότησης.

Τρίτον, οι ρυθμίσεις στην Κύπρο υπονομεύουν την αξιοπιστία της ΕΚΤ και της ΕΕ και τα μέτρα που ανακοίνωσαν το περασμένο έτος για την καταπολέμηση της κρίσης, που χαρακτήριζαν την πρόσφατη σχετική σταθερότητα.

Το σύστημα  OMT της ΕΚΤ επιτρέπει την αγορά κρατικών ομολόγων για να βοηθήσει τα κράτη να χρηματοδοτούνται και να μειώνουν το κόστος του δανεισμού τους. Δεν έχει ακόμη χρησιμοποιηθεί αλλά απαιτεί την πληγείσα χώρα να υποβάλει επίσημο αίτημα για βοήθεια. Μετά την Κύπρος, θα είναι πολιτικά δύσκολο για χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία να ζητήσουν βοήθεια εάν χρειαστεί, γνωρίζοντας ότι αν είναι απαραίτητη μια μελλοντική αναδιάρθρωση του χρέους, τότε οι φορολογούμενοι αντιμετωπίζουν πιθανή απώλεια στις τραπεζικές καταθέσεις τους.

Η Κύπρος αναδεικνύει τις αδυναμίες της πολυσυζητημένης ένωσης τραπεζών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι ρυθμίσεις δεν παρέχουν επαρκείς πόρους για να προβεί σε κάθε απαιτούμενη εκ νέου κεφαλαιοποίηση των τραπεζών, μια εναλλακτική λύση για την εισφορά επί των καταθέσεων.

Τέταρτον, το πακέτο της Κύπρου υπογραμμίζει την αυξανόμενη απροθυμία των χωρών όπως η Γερμανία, η Φινλανδία και η Ολλανδία να υποστρίξουν ασθενέστερα μέλη της ευρωζώνης. Η εγχώρια πολιτική και η λαϊκή αντίσταση κατά της δέσμευσής νέων πόρων φορολογουμένων για διασώσεις καθιστούν τέτοια βοήθεια ολοένα και πιο προβληματική.

Το σχέδιο επηρεάζει και τα ρωσικά συμφέροντα. Οι πολίτες της αντιμετωπίζουν ζημίες της τάξης των 2 δις. ευρώ. Επιπλέον, οι ρωσικές τράπεζες έχουν σημαντική έκθεση στην Κύπρο. Το 2011, η Ρωσία δάνεισε στην Κύπρος 2,5 δισ. ευρώ. Τον Ιούλιο του 2012, η ​​Ρωσία απέρριψε αίτημα για περαιτέρω 5 δις δάνειο, δηλώνοντας ότι ήταν ευθύνη της ΕΕ να καταλήξει σε μια ολοκληρωμένη λύση στα προβλήματά της Κύπρου.

Η ΕΕ μπορεί να χρησιμοποιεί την διάσωση για να αποσπάσει παραχωρήσεις από τη Ρωσία και την περαιτέρω συνεισφορά της στη διάσωση της Κύπρου. Το πρόβλημα στην Κύπρο δημιουργεί επίσης σημαντική γεωπολιτική αβεβαιότητα και αλλαγές στις ισορροπίες ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η ικανότητα της πρόσφατα εκλεγμένης κυβέρνησης του Πρωθυπουργού Νίκου Αναστασιάδη στην Κύπρο να περάσει την απαραίτητη νομοθεσία είναι ασαφής για την ώρα, με δεδομένη την έλλειψη σαφούς κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας.

Αντιμετωπίζει ήδη δυσκολίες να πείσει τους διστακτικούς νομοθέτες, ειδικά τη στιγμή που υποσχέθηκε ότι ποτέ δε δεχθεί κούρεμα των καταθέσεων ως προϋπόθεση για ένα σχέδιο διάσωσης.

Αν η Κύπρος δεν συμφωνεί, τότε η στάση πληρωμών είναι πιθανή και η οικονομία μπορεί να καταρρεύσει πολύ γρήγορα. Οι επιχειρήσεις θα αντιμετωπίσουν την πτώχευση. Πολλές τράπεζες θα κασταστραφούν. Οι Κύπριοι θα χάσουν τις αποταμιεύσεις τους κατά πάσα πιθανότητα αφού το κράτος δε θα είναι σε θέση να τους αποζημιώσει και η ΕΕ είναι απίθανο να στηρίξει την τοπική  νομοθεσία ασφάλισης καταθέσεων.

Αν το πακέτο θεσπιστεί, το μέτρο θα αποτρέψει την άμεση κατάρρευση, αλλά δεν μπορεί να αντιμετωπίσει συνολικά το πρόβλημα της Κύπρου. Όπως και στην Ελλάδα και την Πορτογαλία, τα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις και τα έσοδα από την αύξηση των φόρων μπορεί να μην επιτύχουν τους στόχους. Η επιβολή του φόρου μπορεί να μην δημιουργήσει επαρκή κεφάλαια. Αλλά σίγουρα θα ενθαρρύνει τους καταθέτες να φύγουν από την Κύπρο.

Όπως και με την Ελλάδα, υπάρχει ο κίνδυνος ότι η Κύπρος θα χρειαστεί επιπλέον βοήθεια, η οποία συνεπάγεται περαιτέρω μειώσεις στις καταθέσεις.

Η οργισμένη αντίδραση κατά της αρχικής πρότασης έχει αναγκάσει την ΕΕ να επανεξετάσει το σκανδαλώδη φόρο επί των καταθέσεων. Είναι πιθανό να μην εφαρμοστεί καθόλου στους μικρούς καταθέτες.

Αλλά ανεξάρτητα από την τύχη της Κύπρου, η λύση που υιοθετήθηκε θα επιδεινώσει την ευρωπαϊκή κρίση χρέους.

Όπως πολλοί σχολιαστές έχουν σημειώσει, οι κρίσεις χρέους, ιδιαίτερα στην τρέχουσα κλίμακα, δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με άλλο τρόπο εκτός από την οικονομική καταπίεση. Μέχρι σήμερα, αυτή έχει λάβει τη μορφή υψηλότερων ποσοστών φόρων, τόκων κάτω από το ποσοστό του πληθωρισμού, στοχευμένες επενδύσεις και αύξηση της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία. Η Κύπρος σηματοδοτεί μια νέα φάση οικονομικής καταπίεσης, μετατοπίζοντας το βάρος όλο και περισσότερο άμεσα στους αποταμιευτές με κατάσχεση των οικονομιών τους.

Σε κάθε κρίση χρέους, υπάρχουν αρκετές πιθανές μεθόδους καταλογισμού των ζημιών. Ο οφειλέτης αναλαμβάνει τις απώλειες, είτε μέσω της λιτότητας ή της πτώχευσης. Οι δανειστές αναλαμβάνουν  τις ζημίες. Κάποια πλούσια κράτη (στην Ευρώπη βλέπε Γερμανία)  καλύπτει το το χρέος του δανειολήπτη. Μια άλλη επιλογή είναι απλά να αγνοήσει κανείς το θέμα, να αλλάξει τους αριθμούς, και να ελπίσει ότι η τύχη θα διορθώσει τα προβλήματα. Η Ευρώπη έχει δοκιμάσει τώρα όλα τα παραπάνω.

Δυστυχώς, σε κάθε προσπάθεια επίλυσης, όπως φαίνεται από το προτεινόμενο πακέτο της Κύπρου, τα ίσια τα μέτρα έχουν γίνει το πρόβλημα και όχι η λύση.

Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν παρατήρησε ότι «δεν μπορούμε να λύσουμε τα προβλήματά μας με τον ίδιο τρόπο σκέψης που χρησιμοποιήσαμε όταν τα δημιουργήσαμε». Δυστυχώς, οι Ευρωπαίοι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι είναι η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.

Πηγή