ΤΟ ΛΗΜΕΡΙ: Η επίμαχη επιστολή του Νικόλαου Πλαστήρα το 1941 με τις ηττοπαθείς απόψεις του για τον Ελληνο-Ιταλικό πόλεμο

Μετά το αποτυχημένο στρατιωτικό κίνημα της 5ης Μαρτίου 1933 ο Νικόλαος Πλαστήρας για

να αποφύγει την σύλληψη, φυγαδεύτηκε στην Γαλλία μέσω της Ιταλοκρατούμενης Πάτμου, χάρις την προσωπική βοήθεια του Ελευθέριου Βενιζέλου. Εκεί, παρέμεινε ως τον Δεκέμβριο του 1944, συντηρούμενος από την βοήθεια επιφανών Βενιζελικών οικονομικών παραγόντων (ανάμεσα τους και η Πηνελόπη Δέλτα με την οποία τηρούσε τακτική αλληλογραφία). Στα χρόνια που βρισκόταν στην Γαλλία, ανέλαβε κατ΄ όνομα την στρατιωτική αρχηγία του μεγάλου Βενιζελικού κινήματος του 1935, αλλά δεν ήρθε στην Ελλάδα καθώς το Κίνημα απέτυχε σε μικρό χρονικό διάστημα μετά την έναρξη του, λόγω των πολλών λαθών των ηγετών του, της κακής χρήσης των ναυτικών μονάδων που καταλήφθηκαν από τους στασιαστές και της αποτυχίας τους να επικρατήσουν στην Αθήνα.

Κατά την διάρκεια της 4ης Αυγούστου ο Πλαστήρας προσπάθησε να σχηματίσει μια μυστική οργάνωση στην Αθήνα για την ανατροπή του καθεστώτος της. Δημιουργήθηκε ένας υποτυπώδης οργανισμός στην Αθήνα, με

πυρήνα απότακτους αξιωματικούς του κινήματος του 1935, αλλά η επιρροή του ήταν πενιχρή και ουσιαστικά ήταν ακίνδυνη για ένα ολοκληρωτικό καθεστώς που διέθετε αποτελεσματικούς και οργανωμένους μηχανισμούς καταστολής. Η οργάνωση αυτή ονομάστηκε Ε.Δ.Ε.Σ. και αποτέλεσε τον πυρήνα για την σημαντική αντιστασιακή οργάνωση που έδρασε στην Κατοχή υπό τον Ναπολέοντα Ζέρβα και είχε ως αρχηγό κατ΄ όνομα τον Νικόλαο Πλαστήρα. Ενώ όμως ο στρατηγός Πλαστήρας φερόταν ως φανατικός πολέμιος του ολοκληρωτικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, πριντο 1935 είχε προβεί σε πολλές δηλώσεις υπέρ των φασιστικών καθεστώτων που είχαν επικρατήσει τότε στην ευρώπη του μεσοπολέμου, προτρέποντας μάλιστα τον Βενιζέλο να καταλάβουν δικτατορικά την εξουσία, ώστε να εγκαθιδρύσουν ένα καθεστώς Μουσσολινικού τύπου.

Μετά την συντριπτική στρατιωτική κατάρρευση της Πολωνίας και της Γαλλίας σε λίγες μόνο μέρες, ο Πλαστήρας διαμένοντας στην Γαλλία και διαπιστώνοντας την μηχανοκίνητη δύναμη του Άξονα και την απομόνωση της Αγγλίας (δεν είχαν εισέλθει ακόμη στον πόλεμο οι Ηνωμένες Πολιτείες) σχημάτισε την άποψη ότι η Ελλάδα δεν έπρεπε σε καμία περίπτωση να εμπλακεί σε πόλεμο κατά της Ιταλίας και της Γερμανίας, λόγω της συντριπτικής τους στρατιωτικής υπεροχής. Αλλά και μετά την έναρξη του Ελληνο-ιταλικού πολέμου, είχε την άποψη πως η Ελλάδα όφειλε να δεχθεί τις γερμανικές προτάσεις που προέβλεπαν ανακωχή στα αλβανικά βουνά με προσάρτηση της Β. Ηπείρου στην Ελλάδα.

Οι απόψεις του αυτές είχαν καταγραφεί σε μια επιστολή του Πλαστήρα στον Ελληνα πρέσβη στην Γαλλία του Βισύ, Πλούταρχο Μεταξά τον Σεπτέμβριο του 1941, αφού η Ελλάδα είχε παραδωθεί και η Ελληνική κυβέρνηση είχε αποδράσει στην Μέση Ανατολή. Η επιστολή αυτή αφορούσε την άρνηση της Ελληνικής κυβέρνησης Τσουδερού να δώσει διαβατήριο στον Πλαστήρα διευκολύνοντας τις κινήσεις του. Η άρνηση αυτή εξόργισε τον Πλαστήρα, ο οποίος κατηγόρησε τον Τσουδερό ως συνεχιστή της 4ης Αυγούστου. Η επιστολή αυτή δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Ελληνικό Αίμα" τον Απρίλιο του 1945 όταν ο Πλαστήρας ήταν πρωθυπουργός και προκάλεσε την πτώση της κυβέρνησης του στις 8 Απριλίου 1945. Η εφημερίδα "Ελληνικό Αίμα" είχε πρωτοκυκλοφορήσει στην Κατοχή, είχε την φήμη του αντιστασιακού εντύπου και το δημοσίευμα της προκάλεσε μια πολιτική θύελλα στην Ελλάδα.

Προφανώς η χρονική στιγμή δημοσίευσης δεν ήταν τυχαία, αλλά εξυπηρετούσε τα βρετανικά σχέδια για πιο σκληρή αντιμετώπιση του ΕΑΜ - ΚΚΕ. Φημολογείται μάλιστα ότι η επιστολή διοχετεύτηκε στον Τύπο από τις μυστικές υπηρεσίες της Αγγλίας. Ο Πλαστήρας δεν αρνήθηκε την γνησιότητα της επιστολής και αυτή θεωρήθηκε γνήσια από την κοινή γνώμη της εποχής και τις πολιτικές δυνάμεις. Για να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις παραθέτω αυτολεξεί το κείμενο παραλείποντας μόνο την πρώτη παράγραφο που αναφέρεται στο διαδικαστικό τμήμα της έκδοσης διαβατηρίου και την τελευταία που δεν περιέχει, κατά την γνώμη μου, κάτι ουσιαστικό. Οι υπογραμμίσεις είναι φυσικά δικές μου. Η επιστολή αυτή ήταν η εξής:

"...και παρ΄ όλα αυτά όταν η αδεξιότης της εξωτερικής πολιτικής της 4ης Αυγούστου οδήγησε τον Ελληνικόν λαόν εις έναν άνισον πόλεμον με μιαν μεγάλην δύναμιν ως η Ιταλίαν, έρριψα εις την λήθην όλας τας πικρίας και έκαμα ότι εξηρτάτο από εμέ εις την επιτυχίαν του αγώνος. Αρκεί προς επιβεβαίωσιν τούτου μιαν έκκλησιν μου προς τους Έλληνας της Αμερικής υπό ημερομηνίαν 17 Νοεμβρίου 1940, ως και μιαν συνέντευξιν μου, ζητηθείσα εδώ υπό ξένον ανταποκριτήν...

Από της ενάρξεως όμως του μετά της Ιταλίας πολέμου, αι ανησυχίαι μου υπήρξαν μεγάλαι και παρά τας τοπικάς νίκας του ελληνικού στρατού στα αλβανικά βουνά, προησθανόμην τας ολεθρίας συνεπείας μιας αστόχου πολιτικής και προπαντώς εκ της ανυπαρξίας ικανής διευθύνσεως των πολεμικών επιχειρήσεων. Η έπαρσις των ανθρώπων του σεσηπότος καθεστώτος της 4ης Αυγούστου αναζωογονηθέντων υπό την μαχητικήν ορμήν του Έλληνος στρατιώτου, υπερέβη κάθε όριον. Η τύφλωσις των ήταν τοιαύτη, ώστε απέρριψαν και αθρόας προσφοράς προς συμμετοχήν εις τον αγώνα ενός σεβαστού αριθμού αξιωματικών τους οποίους το κίνημα του 1935 είχε θέσει εκτός στρατού...

Κατά το τέλος του μηνός Νοεμβρίου του 1940 πληροφορούμαι βασίμως ότι υπάρχει έδαφος διευθετήσεως της ιταλοελληνικής συρράξεως τη μεσολαβήσει της Γερμανίας. Έκαμα ότι ήταν δυνατόν, εις την περίπτωσιν αυτήν, ώστε η Ελλάς να επωφεληθεί της ευκαιρίας, αλλ΄ εχθρική στάσις εναντίον μου και του καθεστώτος εν γένει, αλλά και της πρεσβείας του Βισύ, καθίστα αδύνατη την προσωπική μου ενέργεια. Έστειλα τον πρώτον φίλο μου κ. Πυρομάγλου να έλθει σε επαφήν με την πρεσβείαν και να τους πληροφορήση σχετικώς με το σπουδαιότατον αυτό ζήτημα, αλλ΄ ούτος δεν εγένετο δεκτός παρά λίαν δυσμενώς και παρα του συμβούλου της πρεσβείας.

Βραδύτερον κατά Ιανουάριον και Φεβρουάριον, ο κίνδυνος ήτο οφθαλμοφανής. Ανήσυχος μέχρι απελπισίας ηθέλησα να μεταβώ εις Αίγυπτον. Φίλοι μου εκεί ενήργησαν μέσω Αγγλικών αρχών να μου διευκολυνθή η μετάβασις, αλλά και πάλι η καλή διάθεσις των Άγγλων προσέκρουσεν εις την κατηγορηματικήν απαίτησιν της κυβερνήσεως Μεταξά να μην μου επιτραπή η μετάβασις επί Αιγυπτιακού εδάφους. Εσκέφθην τότε να επιχειρήσω, όπως επιτύχω μετάβασιν εις Βηρυττόν, οπόθεν θα μου ήτο εύκολον να να επικοινωνήσω μέσω προσώπου τινός της Ελληνικής κυβερνήσεως, δια να της παραστήσω τον κίνδυνον και τας ελπίδας αποφυγής της καταστροφής δια μιας συμφωνίας μεσολαβήσει της Γερμανίας....Δυστηχώς όλαι αι προσπάθειαι μου απέτυχον, οφειλόμεναι εις την εχθρικήν διάθεσιν εναντίον μου της πρεσβείας, παρ΄ όλον ότι προσεπάθησα να διευκολύνω την επαφήν , πράγμα το οποίο θα έπρεπε να επιδιώξει εκ της ιδιότητος της η πρεσβεία και όχι εγώ.
Εάν κ. πρεσβευτά κατόρθωνα να μεταβώ εις Βηρυττόν, έτρεφον πολλάς ελπίδας ότι θα έπειθον την κυβέρνησιν Κορυζή τουλάχιστον να επιδιώξη την προτεινόμενην εκ μέρους της Γερμανίας διευθέτησιν της ιταλόελληνικής συρράξεως. Είχα αρκετά σοβαρά πειστήρια προς τούτο.

Παρ΄όλα αυτά δεν έπαυσα τας ενέργειας μου, όπως ωθήσω προς μιαν απευθείας συννενόησιν της Γερμανίας μετά της Ελληνικής Κυβερνήσεως Μεταξά, ήτις κατά τας πληροφορίας μου, ήρξατο από του Δεκεμβρίου, αλλ΄άνευ αποτελέσματος, χωρίς να γνωρίζω τους λόγους της αποτυχίας των διαπραγματεύσεων εκείνων.

Και το μοιραίον επήλθεν. Η Ελλάς ήχθη προς αυτοκτονίαν παρά μιας βασιλικής κυβερνήσεως δεχθείσης μετ΄απεριγράπτου αφελείας ν΄αντιμετωπίση τας δύο μεγαλυτέρας στρατιωτικάς δυνάμεις της Ευρώπης, καίτοι της υπεδείχθη υπό της συμμάχου Αγγλίας ότι η βοήθεια της θα ήταν αυστηρώς περιορισμένη. Η ανήκουστος κουφότης της Βασιλικής κυβερνήσεως υπήρξεν η αφορμή μιας τραγικής καταστροφής για της χώρας εντός ολίγων ημερών και ως να μην ήρκει ετούτο ένεκα τελείας αγνοίας των νεότερων πολεμικών μεθόδων, παρέτειναν ασκόπως τον πόλεμον δια να συντελεσθή η πράξις η τελευταία του δράματος δια την μετατροπίν εις ερείπια της ωραίας αλλά ατυχούς νήσου Κρήτης, την ευθύνην της οποίας κατά μέγα μέρος φέρει επί των ώμων του ο κ. Τσουδερός, γέννημα αυτής. Αυτά είχα να πώ εις απάντησιν του περιεχομένου της επιστολής σας κ. πρεσβευτά....

Μετά της προσηκούσης υπολήψεως