H «Κατάρα των Πόρων» (Πετρέλαιο, Βενεζουέλα, Νιγηρία, Προοπτική και Γνώση)

 

                                    του Σωτήρη Γλυκοφρύδη

 

            Πριν από κάποια χρόνια, ένα Σουηδός γεωφυσικός είχε πει σε ένα συνέδριο: «αν ήξεραν πού κοιμούνται οι Έλληνες, θα είχαν χάσει τον ύπνο τους». Το γεωλογικό υπέδαφος της Ελλάδος, στο οποίο αποθέτουμε ελπίδες μιας «καλύτερης ζωής», είναι αυτό που μας έφερε κατά βάση ως εδώ. Και αν κάποιος νομίζει πως βρίσκοντας πετρέλαιο μπορούμε να γίνουμε Ντουμπάι, καλύτερα να το ξεχάσει. Αυτό συνέβη μια φορά, στην αρχή της δημιουργίας του «πόλεμου του πετρελαίου», όταν δημιουργήθηκε ο ΟΠΕΚ και κέρδισε μια πρώτη νίκη, αλλά όχι τον πόλεμο διότι τελικά αλώθηκε. Ας δούμε λοιπόν τα πράγματα απο μια πιο ψύχραιμη και λιγότερο ιδεαλιστική σκοπιά.

            Ως προς τους πόρους, η Ελλάδα ποτέ δεν ξέφυγε της μοίρας να είναι παροχέας. Πνευματικός κάποτε των λαών και κατόπιν υλιστικός. Αλουμίνιο, βωξίτης, και γενικώς όλα τα μεταλλεύματα αυτού του τόπου αναλώνονται ως πρώτη ύλη αδιαμόρφωτα από το εξωτερικό. Η Ελλάδα παρότι είχε τις πρώτες ύλες για να φτιάξει ατσάλι, ούτε αυτό δεν μπόρεσε. Η γη αυτή αποτελεί «νταμάρι», και τόπο μετάγγισης δομικών υλικών προς την Ευρώπη κι εξ αυτής στη Δύση και αλλού. ...

            Η Βενεζουέλα, μια άλλη παράγωγη «μπανανία» (όπως και το σύγχρονο Ελληνικό κράτος), η οποία προσπάθησε να απεγκλωβιστεί από την αγκαλιά της Αμερικής, βρίσκοντας πετρέλαιο, παρότι έκανε αξιόλογες προσπάθειες υπό έναν εθνικόφρονα ηγέτη, τον Τσάβες, προκύπτει με άδηλο μέλλον, όπως και κάθε χώρα που προάγει εθνικισμό με «τσαμπουκά» και πήλινα πόδια. Και η κρίση θα προέλθει τόσο αναγόμενη από την Αμερική η οποία έχει χρηστεί επισήμως ως φορέας – διαχειριστής  του «παγκόσμιου αυτού αγαθού», όπως καλείται σήμερα το πετρέλαιο, όσο και από τη λεγόμενη «κατάρα των πόρων» του λαού, που σημαίνει εφησυχασμός του από μια ελπίδα που προκύπτει το αφιόνι των κατατρεγμένων ή και των καταραμένων, ακόμη.

            Η Αμερική έχει ονομάσει τα κοιτάσματα του πετρελαίου «παγκόσμια κληρονομιά της γης» και έχει αυτοχρηστεί επί Νίξον στον ΟΗΕ εμμέσως και επισήμως σχεδόν ως ο διαχειριστής τους. Η Αμερική προήγαγε την αρχή της UNCLOS (United Nation Convention of the Low of Ocean Sea – Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της Ανοιχτής Θάλασσας) που οδήγησε στην ΑΟΖ (σύμβαση UNCLOS-3). Εκ του τίτλου ακόμη φαίνεται πως η ΑΟΖ αναφέρεται στις ανοιχτές – ωκεάνιες θάλασσες, οι μικρές αποτελούν «κολαούζους» της.

            Ως εκ τούτου, στη Μεσόγειο – ημίκλειστη θάλασσα, ας μην τρέφουμε υπερβολικές ελπίδες πως εδώ μπορεί να συμβεί πλήρης εφαρμογή ΑΟΖ χωρίς την αποδοχή της Αμερικής (και των συμφερόντων της και όχι αυτής μόνον). Ουσιαστικά οι πιθανότητες για την ΑΟΖ εδώ συγκλείνουν ή στο ξεπούλημά της χώρας στο ενεργειακό κεφάλαιο ή προς τη βάση μιας μεταφοράς της αφετηρίας των συνόρων τύπου «μέσης γραμμής», που σημαίνει ότι συνεκμετάλλευση θα έχει και η Τουρκία. Φαίνεται ελάχιστα πιθανό να υπάρξει εφαρμογή ΑΟΖ στο Αιγαίο και να μεταβληθεί αυτό σε κλειστή Ελληνικών συμφερόντων θάλασσα. Η Χάγη, στην εφαρμογή ΑΟΖ σε ημίκλειστες θάλασσες, κλείνει στο ψαλίδισμα των δικαιωμάτων των μικρών νησιών και της μεταφοράς των δικαιωμάτων τους επί της μέσης γραμμής δίνοντας προνόμια υπέρ του μεγαλύτερου παράκτιου κράτους.

            Όσο και να φανεί παράξενο, το πρόβλημα εφαρμογής ΑΟΖ για την Ελλάδα δεν είναι η Τουρκία, αλλά η Ιταλία. Με την Ιταλία έχει οριστεί υφαλοκρηπίδα, παραταύτα, για να οριοθετηθεί μεταξύ μας η ΑΟΖ, έθεσε θέμα πληθυσμιακών κριτηρίων, ζητώντας από την Ελλάδα περισσότερο χώρο εκμετάλλευσης θαλασσών. Όταν υπάρχει τέτοια συμπεριφορά από ένα γείτονα με τον οποίο έχουμε καλές σχέσεις, έχει συνυπογράψει ΑΟΖ και ανήκουμε στην αυτή οικογένεια, φυλετική και πολιτιστική ομάδα, κ.λπ., τι πρέπει να περιμένουμε από τους λεγόμενους λιγότερο φίλιους ή εχθρούς μας;

            Η Kατάρα των Πόρων (βλ. για περισσότερα: The Resource Curse) είναι ένα φαινόμενο που δημιουργείται στις χώρες οι οποίες έχουν ιδιαίτερους πόρους και μεταλλεύματα, με σημείο αιχμής πρόσφατα το πετρέλαιο. Παραδείγματα αποτελούν η Βενεζουέλα και η Νιγηρία. Όταν στις χώρες αυτές ανακαλύφτηκε ο «μαύρος χρυσός», προέκυψε στον πληθυσμό κλίμα ευφορίας. Όλοι νόμισαν πως θα γίνουνε σεΐχηδες. Η βιομηχανική παραγωγή και η γεωργία, καθώς και η λεγόμενη «ζωτική ανησυχία του λαού» που εκφράζεται με την εργασία και τις ντόπιες παραγωγικές επενδύσεις, κατεστάλη. Ακολούθησε πολιτική αναστάτωση και εμφύλιος σπαραγμός, συνήθως υποθαλπόμενος και από τις μεγάλες δυνάμεις, στην κομπανία των οποίων ανήκουν οι 7 αδελφές.

            Μια εκ των πετρελαϊκών αδελφών έγινε η Ιταλική AGIP, δημιούργημα του επαναστάτη εθνικοσοσιαλιστή και αντιεξουσιαστή Ματέι, ο οποίος πέθανε κατά τρόπο σχεδόν όμοιο με τον Αλέξανδρο Ωνάση, από «ατύχημα» στο αεροπλάνο του. Μετά από το θάνατο του Ματέι, ο οποίος είχε προσεταιριστεί για το Ιταλικό πετρέλαιο τους Ρώσους κόντρα στα συμφέροντα του Δυτικού Αγγλοσαξονικού καρτέλ, η AGIP προσχώρησε στο σχήμα των 7 αδελφών. Το σύστημα την απορρόφησε.  

            Το σύστημα είναι πανίσχυρο, και δεν έχει σχέση με τη διαχειριστική του από κράτη στα οποία βρίσκεται, εκτός αν αυτά έχουν «γκάτς» που σημαίνει μεγάλη πολιτικο-στρατιωτική και οικονομική ισχύ. Αλλά αν έχουν, είναι το Σύστημα.

            Ένα κλασικό πρόσφατο παράδειγμα «κατάρας πόρων» αποτελεί η Νιγηρία. Οι ντόπιοι φύλαρχοι, άμα τη εξορύξει του μαύρου χρυσού εκεί, κατάντησαν υπάλληλοι σε πετρελαϊκές εταιρίες, και ο πολύς λαός εξακολουθεί να ζει με 1 δολάριο την ημέρα. Υπάρχουν εκατοντάδες δολιοφθορές στους αγωγούς οι οποίοι κόβονται ως και με πριόνι κάθε χρόνο, και χιλιάδες τόνοι πετρελαίου έχουν εκβραστεί από τους παραποτάμους του Δέλτα του Νίγηρα στη θάλασσα, καταστρέφοντας κυριολεκτικά το οικοσύστημα. Το ΔΝΤ βρίσκεται ακόμη εκεί, σε αυτή τη χώρα, μετά από δυο γενναία «κουρέματα» του χρέους της, το οποίο δημιούργησαν οι τράπεζες παρέχοντας αφειδώς δάνεια προς την ελίτ και την ηγεσία, οι οποίες τράπεζες πρώτες εγκαταστάθηκαν εκεί, προετοιμάζοντας το έδαφος για την εξάρτηση, και κατόπιν την εισρόφηση μέσω των κονσόρτσιουμ που συμμετείχαν,  των πόρων του δεμένου σε αυτές πλέον, «Νιγηριανού κράτους». Το οποίο χαρακτηρίστηκε μάλιστα ως διεφθαρμένο όπως και ο λαός, χωρίς όμως να μιλά κανείς για τους διαφθορείς.    

            Τα μορφώματα τα οποία διαχειρίζονται τους πόρους, είναι διεθνή, και στο παιχνίδι αυτό δεν αρνείται να μετάσχει η Ρωσία. Το πρόβλημα για αυτήν είναι καθαρά ως τι θα συμμετάσχει, ως ουραγός ή ως ηγετικός πυρήνας; Η Ρωσία εδώ παίζει προσεκτικά το παιχνίδι, με κινήσεις αργές και υπολογισμένες κατά την πάγια πρακτική της, κόντρα στην Αμερική που παίζει γρήγορα και επιθετικά στο γεωπολιτικό σκάκι.    

            Και μέσα σε αυτό το περιβάλλον, να ’μαστε κι εμείς, με σημαίες και ελπιδοφόρες παντιέρες να ανεμίζουν, μη έχοντας καταλάβει πως μόνο όταν κάνουμε «το καλό παιδί» θα φάμε ένα ξεροκόμματο ή αν στηριχτούμε στο δίκαιο των πολλών με ασαφείς όμως προοπτικές στο μέλλον. Δυστυχώς. Πάντως, ο Μανιάτης καλά κάνει και αρχίζει γεωτρήσεις εντός υφαλοκρηπίδας (ό,που αυτή έχει χαραχτεί) και εντός εθνικών συνόρων, αλλά κακώς κάνει όταν αποδέχεται τις ενδείξεις των Αμερικανών πάνω στη χαρτογράφηση των πετρελαϊκών κύστεων. Οι Τούρκοι έκαναν μεθοδική δουλειά φτιάχνοντας ένα «Χόρα» αρχικά για χαρτογράφηση που αργότερα αντικατεστάθη με το «Σισμίκ» για σεισμολογικές έρευνες, μια εποχή που το δικό μας «Αιγαίο» έμεινε να χαρτογραφεί κοιτώντας με μάτι « όχι σεισμολογικό» το βυθό μας. Μείναμε δηλαδή, στο πρώτο σκέλος.

             Όταν οι Τούρκοι εφάρμοζαν «εθνική πετρελαϊκή πολιτική», εμείς μη συμμετέχοντας κατά τρόπο ανάλογο για τα εθνικά μας συμφέροντα είχαμε ήδη κάνει τα πρώτα βήματα παραχώρησης της έρευνας στους μελλούμενους «αγοραστές των οικοπέδων», και συνάμα στους «εκμεταλλευτές μας». Αυτοί φταίνε; Εφαρμόσαμε κυριολεκτικά την πολιτική του «ψάξε να βρεις, πες μας τι βρήκες για να σου πω πόσο κάνει το οικόπεδο». Αυτή υπήρξε η «εθνική» μας πολιτική. Επομένως, ο Μανιάτης, ο άνθρωπος, τι να κάνει; Αυτά βρήκε, καλώς έπραξε και πράττει, αλλά να προσέχει…

            Το σφάλμα μας έγκειται στο παρελθόν, όταν παίρναμε τα δάνεια, τα οποία αφειδώς μας δίνανε και αγοράζαμε Τσερόκι. Τότε «καλά κάναμε», τώρα ας βάλει ο θεός το χέρι του για να τελειώσει κατά το δοκούν, με τον από μηχανής θεό - αν αυτός έλθει - βάζοντας μυαλό στο άμυαλο κεφάλι μας, το παιζόμενο έργο.  Και αυτό, ως θέατρο, καθρέφτης της ζωής, η πρώτη γνώση λέει ότι η ευτυχία της ύπαρξης των πόρων είναι συγχρόνως μαζί με κατάρα. Ειδικά, όταν δεν υπάρχει γνώση.