Οταν η «κοινή γνώμη» δικάζει

Του Τακη Καμπυλη
Το καθαρά ποινικό μέρος της δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου συγχέεται κατά έναν περίεργο τρόπο με το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτικό κομμάτι της υπόθεσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η υπόθεση του εξοστρακισμού.
Η «κοινή γνώμη» έχει πεισθεί πως ο αστυνομικός είχε ευθέως πυροβολήσει και δολοφονήσει τον Αλέξανδρο. Αλλωστε, αυτή η πεποίθηση όχι μόνο εξηγεί τις μεγάλες κινητοποιήσεις αλλά και ώς ένα βαθμό καθόρισε την ένταση των επεισοδίων.
Ποια ήταν τα δεδομένα πάνω στα οποία σχηματίστηκε αυτή η βεβαιότητα; Ενα βίντεο, κάποιες, αρκετές, μαρτυρίες αλλά (σαφώς) και μια ήδη σχηματισμένη άποψη για την Ελληνική...Αστυνομία.
Αλήθεια τι είδαμε στο βίντεο, πέρα από τη βεβαιότητά μας ότι ο αστυνομικός δολοφόνησε τον μικρό; Είδαμε το όπλο να σημαδεύει και να πυροβολεί; Όχι. Είδαμε ωστόσο τον δράστη. Μέχρις εκεί.

Επικίνδυνες απόψεις
«Μα ήταν, λένε πολλοί, και οι αυτόπτες μάρτυρες». Δεν χρειάζεται -ούτε και μπορούμε- να πάμε στα βαθιά νερά της εγκληματολογίας για να γνωρίζουμε πως οι αυτόπτες μάρτυρες πολύ συχνά αυτοδιαψεύδονται και πως η σημασία τους συνήθως εξαντλείται στην έξωθεν (πέρα δηλαδή από την πλευρά του θύτη και του θύματος) πιστοποίηση ενός γεγονότος - και σπανιότερα σε άλλες πιο συγκεκριμένες πληροφορίες. (Τα σκίτσα της 17Ν είναι ένα από τα χαρακτηριστικά παραδείγματα της προηγούμενης διαπίστωσης.)
Ανοίγω μία παρένθεση: Η φράση «υπάρχει και βίντεο» είναι διπλά επικίνδυνη. Πρώτον, διότι δεν υπάρχει βίντεο που να δείχνει αυτό που νομίζουμε ό,τι δείχνει (τον «Ράμπο» να πυροβολεί το παιδί) και, δεύτερον, διότι οι περισσότεροι από όσους την εκστομίζουν είχαν εναντιωθεί στα βίντεο του Τριανταφυλλόπουλου, αλλά και στις κάμερες (και στα βίντεο από αυτές) στους δημόσιους χώρους. Το ίδιο επίκινδυνη είναι και η άποψη πως μια προανακριτική διαδικασία μπορεί να εξαντληθεί από ένα βίντεο, από μερικούς αυτόπτες και από την πίεση της «κοινής γνώμης». Σαφώς αυτοί οι τρεις παράγοντες έχουν σημαντικό ρόλο για την κατεύθυνση της προανακριτικής και της δικαστικής συνέχειας, αλλά δεν επιτρέπεται να την συμπτύξουν και να την περιορίσουν («ξέρουμε τι έγινε, χώστε τον μέσα να τελειώνουμε»).
Αραγε, δεν έχει σημασία να αναρωτηθούμε μήπως αυτή η «βεβαιότητα» επεμβαίνει στην έρευνα και στη δικαστική συνέχεια με τρόπο που -φοβούμαι πως- συμπλέει με ό,τι ακριβώς καταγγέλλεται από όσους έχουν κινητοποιηθεί ή αντιδράσει; Και μήπως ενός τύπου τελεσίγραφο «είτε ήταν εξοστρακισμός είτε θα καεί η Αθήνα» λειτουργεί ακριβώς αντίστροφα από το ευρύτερο αίτημα αυτής της κοινωνικής έκρηξης; Μήπως αυτή η «βεβαιότητα» διολισθαίνει απαιτώντας τώρα μια προκατασκευή κατηγοριών και δικαστικής απόφασης - ακυρώνοντας όλες τις προβλεπόμενες διαδικασίες, η απουσία των οποίων είναι ακριβώς το συλλογικό αιτούμενο; Το αίτημα -και αυτό για το οποίο καταγγέλλεται η ΕΛ.ΑΣ.- είναι νομίζω να βάλει επιτέλους το πόδι της η Δικαιοσύνη στο γκέτο της ΕΛ.ΑΣ. μετά τα 289 περιστατικά διαφθοράς και εγκληματικότητας των τελευταίων χρόνων.
Πώς άραγε εννοείται η Δικαιοσύνη πέρα από το να διασφαλιστούν οι όροι της λειτουργίας της και η αποτελεσματικότητά της, προστατευμένη από λόμπι επιρροής; Το θέμα είναι να λειτουργήσει η δικαιοσύνη ή να αναλάβουμε τον ρόλο της, να επιβάλουμε την απόφασή μας;
Στην αστική δημοκρατία, καλώς ή κακώς, υπάρχουν γι’ αυτό οι φυσικοί δικαστές. Και, ευτυχώς, επίσης οι κρίνοντες κρίνονται. Και εκ των υστέρων συμβαίνει -ενίοτε και επιβάλλεται- η αντίδραση σε μια δικαστική απόφαση, αν αυτή είναι σε ευθεία ρήξη με τον πολιτισμό μας. Ουδέποτε όμως για λόγους δημοκρατίας(!) προεξοφλείται η απόφασή της.
Επίσης, δεν είναι το πολιτικό αίτημα των ημερών η ανάληψη των πολιτικών ευθυνών; Υπάρχει λογικός άνθρωπος που πιστεύει ό,τι αν ο θάνατος προήλθε από εξοστρακισμό, τότε οι πολιτικές ευθύνες θα ήταν μικρότερες; Βαραίνει σ’ αυτές το ποιόν του δράστη-αστυνομικού ή του πολίτη-θύματος ή ο τρόπος του φόνου; Υπάρχει άραγε κανείς που πιστεύει πως ό,τι ζήσαμε, αυτή η εξέγερση (και) των 15άρηδων, οφείλεται αποκλειστικά στο συγκεκριμένο γεγονός;
Ομως, μήπως έτσι ο δημόσιος διάλογος για ό,τι συνέβη τελικά αποκτά τηλεοπτικό χαρακτήρα, το αγαπημένο γήπεδο του συνηγόρου του «Ράμπο» και των αθλιοτήτων που εκστομίζει ακριβώς για να πολώσει τη συζήτηση στο «γήπεδό» του (όπου μέχρις εκεί μπορεί να φθάσει);

Αδιέξοδα
Νομίζω πως η έννοια της ζητούμενης πολιτικής διαχείρισης της κρίσης αφορά τόσο τον εντοπισμό του πραγματικού προβλήματος (ώστε η αντιμετώπισή του να μην περιοριστεί στην αστυνομική εξιχνίαση, η αστυνομία δεν δίνει πολιτικές λύσεις) όσο και για να πάμε επιτέλους παραπέρα την ποιότητα της Δημοκρατίας μας. Η Δημοκρατία κακώς λέγεται ότι δεν έχει αδιέξοδα. Δεν είναι ούτε δόγμα ούτε θρησκεία. Είναι το καλύτερο γνωστό μέχρι σήμερα σύστημα οργάνωσης της κοινωνίας μας, αλλά δεν είναι το τέλειο σύστημα. Γι’ αυτό και μπορεί να βελτιωθεί.
Μήπως σε ένα προκατασκευασμένο έγκλημα ζητούμε μια προκατασκευασμένη τιμωρία;
Λυπάμαι που μπορεί κάποιοι να εξοργιστούν, αλλά μπορώ να ανεχθώ ακόμη και καταστροφές. Ομως, να γίνονται οι 15χρονοι και πολλοί άλλοι όμοιοι με αυτό που θέλουν να πολεμήσουν, δεν μπορώ να το δεχτώ.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ