Για την κατανόηση της εθνικής κυριαρχίας σήμερα

Του Αντώνη Καρβούνη*

Γ. Παπανδρέου 1999: «Δεν είμαστε δογματικοί στην εκχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση». Τι άλλαξε μετά από έντεκα χρόνια;

H Ελλάδα μπαίνει σε περίοδο βαριάς, βαθειάς και συνδυασμένης επιτήρησης τόσο από την ΕΕ (Ευρωπαϊκή Ένωση) και την ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα), αλλά και -για πρώτη φορά- από το ΔΝΤ (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο), σε μια προσπάθεια να «ηρεμήσουν οι αγορές» και να μπορέσει να βρει η κυβέρνηση «ζεστό χρήμα» με ανεκτό επιτόκιο και παράλληλα να σταματήσουν οι επιθέσεις στο ευρώ.

Η συνέπεια είναι κατά τον πρωθυπουργό η «αφαίρεση τμήματος της κυριαρχίας μας» (Eλευθεροτυπία 12/2/2010). Τον Δεκέμβριο που πέρασε ο πρωθυπουργός χαρακτήρισε το δημοσιονομικό αδιέξοδο «ζήτημα εθνικής κυριαρχίας», μιλώντας στη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου(*) (NEA 9/12/2009). Η αλήθεια είναι ότι και ένας πρωτοετής φοιτητής σε τμήμα ευρωπαϊκών σπουδών θα ομολογούσε ότι σήμερα τα εθνικά κράτη στην Ευρώπη συμμετέχουν στην ΕΕ- ένα «μεταμοντέρνο» μόρφωμα, όπου επεξεργάζονται κοινούς κανόνες και αποδέχονται πράγματα που πριν από μερικές δεκαετίες ήταν αδιανόητα- π.χ. «δημοσιονομική εποπτεία» και παραίτηση από το «εθνικό νόμισμα».

Η ΕΕ μόνο με την προϋπόθεση του περιορισμού (ή επαναπροσδιορισμού) της εθνικής κυριαρχίας μπορεί να λειτουργήσει. Ο σημερινός πρωθυπουργός είχε άλλωστε καταστήσει σαφές όταν ήταν υπουργός εξωτερικών από το Τάμπερε της Φινλανδίας τον Οκτώβριο του 1999 σε Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ ότι «δεν είμαστε δογματικοί στην εκχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση» ­ αναφερόμενος στον ενιαίο δικαστικό χώρο, τη μεταναστευτική πολιτική και το άσυλο (ΝΕΑ 16/10/1999).

Η Ελλάδα όπως και σημαντικό μέρος των εθνικών κρατών σήμερα επιδιώκουν συχνά να απεμπολήσουν τμήματα της εθνικής τους κυριαρχίας συμμετέχοντας σε διεθνείς οργανισμούς, διακυβερνητικές συνεργασίες ή υπερεθνικές συσσωματώσεις. Κάποιες φορές μάλιστα η εκχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων αποτελεί αντικείμενο συνταγματικής ρύθμισης. Οι διατάξεις των παρ. 2 και 3 του άρθρου 28 του Συντάγματός μας, οι οποίες αποτελούν τη νομική βάση για τη συμμετοχή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι εν προκειμένω χαρακτηριστικές. Αυτό βέβαια που τις τελευταίες ημέρες θεωρείται “ξεπούλημα της εθνικής κυριαρχίας” υποδηλώνει την αδυναμία κατανόησης της έννοιας της “εθνικής κυριαρχιας” στο νέο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.

Ανατρέχοντας στη συνταγματική θεωρία διαβάζουμε ότι «κυριαρχία είναι η ιδιότης της πλήρους και τελείας πολιτικής εξουσίας, η ανεξαρτησία από πάσης άλλης ανωτέρας βουλήσεως, μηδενός νομικού περιορισμού επιβαλλομένου εξ άλλης βουλήσεως» (Ν.Ν. Σαρίπολος). Κατά συνέπεια, κυρίαρχη είναι η κρατική εξουσία όταν οποιοσδήποτε νομικός περιορισμός προέρχεται μόνον από αυτή και όχι από ξένη θέληση, ή, σύμφωνα με άλλη διατύπωση, όταν το κράτος έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα της αρμοδιότητας ώστε να καθορίζει με δική του πρωτοβουλία την αρμοδιότητά του και την έκτασή της.

Η κυριαρχία διακρίνεται συνήθως από τη θεωρία σε «εσωτερική» και «εξωτερική». Ως εσωτερική κυριαρχία νοείται η νομική ικανότητα του κράτους να μη περιορίζεται μέσα στα όρια της εξουσίας του παρά μόνον εφόσον και καθόσον το επιθυμεί. Από την άλλη, η εξωτερική κυριαρχία δηλώνει τη νομική ανεξαρτησία ενός κράτους, δηλαδή την απουσία κάθε δεσμού εξάρτησης από άλλη δύναμη έξω από αυτό καθώς και την έλλειψη υποταγής σε δύναμη ιεραρχικά υπέρτερη. Οι νομικοί περιορισμοί που δέχεται το κράτος από τους κανόνες του διεθνούς δικαίου αποτελούν ουσιαστικά προϊόν αυτοδέσμευσής του και όχι ετεροκαθορισμού του.

Στο νέο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον παρατηρούμε μια σχετικοποίηση της -ούτως ή άλλως αμφίβολης- διάκρισης ανάμεσα στην εσωτερική και την εξωτερική αρμοδιότητα του κράτους. Η διαβρωτική για την κρατική κυριαρχία επενέργεια της παγκοσμιοποίησης εντείνει τη σύγχυση μεταξύ των δύο αυτών σφαιρών δημόσιας δράσης (εσωτερική- εξωτερική), αφού είναι ελάχιστα πλέον κατανοητό τί θεωρείται ως εσωτερική και τί ως εξωτερική πολιτική. Σχεδόν κάθε εσωτερική δημόσια δράση έχει -άμεσα ή έμμεσα- επιπτώσεις στο εξωτερικό και, αντίστροφα. Τούτο είναι εύλογο, αφού στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον δεν νοούνται (τουλάχιστον όχι όπως στο παρελθόν) τέτοιες διχοτομήσεις μεταξύ εθνικού και υπερεθνικού στοιχείου.

Η κατάσταση είναι περισσότερο σύνθετη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αφού η διάκριση εσωτερικής-εξωτερικής πολιτικής εμφανίζεται ακόμη πιο περίπλοκη, λόγω κυρίως της δημιουργίας μιας «τρίτης» ενδιάμεσης σφαίρας, η οποία για τα κράτη-μέλη δεν είναι αμιγώς ούτε «εσωτερική» ούτε «εξωτερική». Θα μπορούσε απλά να περιγραφεί ως «ενωσιακή». Σε αυτήν, τα εθνικά όργανα (συν)διαμορφώνουν τις δημόσιες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες αφορούν τόσο το εσωτερικό τους όσο και το εξωτερικό περιβάλλον (τρίτα κράτη και άλλα υποκείμενα της διεθνούς κοινωνίας).

Κατά συνέπεια το ζήτημα δεν είναι η προστασία της εθνικής κυριαρχίας αλλά η δημοκρατικότητα και η νομιμοποίηση της “ενωσιακής σφαίρας” που μόνο η “διπλωματία των τοπικών αρχών και της κοινωνίας πολιτών” μπορούν να εγγυηθούν. Αυτό πρακτικά σημαίνει μεγαλύτερη αποκέντρωση εξουσιών, συμμετοχή, διαφάνεια και δημοσιότητα. Με άλλα λόγια ένα άλλο μοντέλο διακυβέρνησης για την Ευρώπη της μετα-Λισαβόνας εποχής.

*www.democracycrisis.com

Σχόλιο:

Το δικό μου, πιστεύω εύλογο, ερώτημα είναι: «Πόσο κυρίαρχο κράτος ήμασταν πραγματικά όλα αυτά τα χρόνια, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις αποφάσεις της Γιάλτας;» Και το άλλο: «Μήπως έχει σχέση αυτό και με την χλιαρή αντιμετώπιση του θέματος των γερμανικών πολεμικών αποζημιώσεων;»

Τώρα που αρχίζει να διαφαίνεται στον ορίζοντα η αναβίωση του Γερμανικού Ράιχ, ως κυρίαρχου έθνους, ας σημειωθεί, πως ποτέ δεν υπόγραψε σύμφωνο ειρήνης και ποτέ δεν συνθηκολόγησε! (Das Deutsche Reich hat niemals kapituliert).( Σχετικό άρθρο που αναφέρεται στα αρχικά γερμανικά σχέδια για την Ε.Ε., βλέπε εδώ)

Όλα δείχνουν τον τελευταίο καιρό, πως τα σχέδια των γερμανών ή έχουν τροποποιηθεί ή έχει ενεργοποιηθεί ένα «σχέδιο Β’». Σημασία έχει πάντως, πως ζούμε σε περίοδο γεωπολιτικών ανακατατάξεων που θυμίζουν πολύ την περίοδο του μεσοπολέμου!

.

___________________

(*) Τα περί «παράδοσης μέρους της εθνικής μας κυριαρχίας» δεν ήταν η πρώτη φορά που ακούστηκαν στη Βουλή από ανώτατο αξιωματούχο της χώρας. Πριν πέντε χρόνια, κατά την τελετή παράδοσης της προεδρίας στον νυν Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια, η τότε Πρόεδρος της Βουλής Άννα Ψαρούδα Μπενάκη, ανέφερε τα εξής:

«Αναλαμβάνετε, κ. Πρόεδρε, την Προεδρία της Δημοκρατίας, για μία πενταετία, όπου θα σημειωθούν σημαντικά γεγονότα και εξελίξεις: H ευρωπαϊκή ενοποίηση θα προωθηθεί με την ψήφιση ενδεχομένως και της Συνταγματικής Συνθήκης, τα εθνικά σύνορα και ένα μέρος της εθνικής κυριαρχίας θα περιορισθούν χάριν της ειρήνης, της ευημερίας και της ασφάλειας στη διευρυμένη Ευρώπη, τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη θα υποστούν μεταβολές, καθώς θα μπορούν να προστατεύονται αλλά και να παραβιάζονται από αρχές και εξουσίες πέραν των γνωστών και καθιερωμένων και πάντως η Δημοκρατία θα συναντήσει προκλήσεις και θα δοκιμαστεί, ενδεχομένως, από νέες μορφές διακυβέρνησης». (Καθημερινή 11.02.05)

Η κ. Άννα Ψαρούδα–Mπενάκη, λόγω αξιώματος, αλλά και λόγω χαρακτήρα και συγκρότησης, δεν θα έλεγε κάτι εν τη ρύμη ενός τελετουργικού λόγου. Σαν διακεκριμένη νομικός που είναι, ξέρει να οργανώνει τον λόγο της και να κυριολεκτεί. Αυτά που είπε, απηχούν τις σκέψεις της και ενδεχομένως τις ανησυχίες της και κατά κάποιο τρόπο ίσως ήθελε να προειδοποιήσει τον νέο Πρόεδρο της Δημοκρατίας και περισσότερο εμάς.

Και να που έρχονται σήμερα τα λόγια της να επαληθευτούν, με αυτόν τον σχετικά δραματικό τρόπο.
alkimosarchive