Ἡ κρίση τῆς δημοκρατίας

Toυ π. Θωμά Α. Βαμβίνη

Τό πολίτευμα τῆς δημοκρατίας, στίς δυτικές κοινωνίες, περνᾶ κρίση. Ὅλοι αἰσθάνονται τήν κρίση. Ὅλοι αἰσθάνονται ὅτι κάτι δέν πάει καλά στόν ἐλευθερο δυτικό κόσμο μας, ὅμως αὐτό τό κάτι –ἡ βαθύτερη αἰτία τῆς κρίσης– εἶναι δύσκολο νά ἀνιχνευτῆ. Ἴσως γιατί δέν εἶναι μόνο μιά ἡ αἰτία ἤ ἴσως γιατί εἴμαστε ἀπρόθυμοι νά ἀποδεχθοῦμε τόν προσδιορισμό της.
Μέσα στό χῶρο τῆς Ἐκκλησίας, ὅμως, ἔχουμε τήν δυνατότητα νά βλέπουμε τά πράγματα μέ ἁπλότητα καί εἰλικρίνεια. Ἔχουμε τήν φρόνιμη «νεανική» τόλμη νά βλέπουμε τόν πυρήνα τοῦ οἰκονομικοῦ, κοινωνικοῦ καί πολιτικοῦ κακοῦ στά πάθη τῆς φιληδονίας, τῆς φιλαργυρίας καί τῆς κενοδοξίας, ὅπως μέ ποιμαντική εὐθύνη καί νηφαλιότητα τά ἐντόπισε ἡ Ἱερά Σύνοδο στήν ἐγκύκλιό της γιά τά θεολογικά αἴτια τῆς οἰκονομικῆς κρίσης.
Κάποιοι δυσανασχέτησαν. Αὐτό εἶναι φυσικό. Διότι εἶναι πιό ἀνώδυνο νά ἀσχολούμαστε μέ τήν βελτίωση τῶν κοινωνικῶν καί πολιτικῶν πραγμάτων, παρά μέ τήν διόρθωση τοῦ ἑαυτοῦ μας.
Πάντως, ὁ ἀτομισμός, μέ τήν νομική κάλυψη τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων, κατατρώει τήν δημοκρατία. Παύουμε σταδιακά νά λειτουργοῦμε ὡς «δῆμος», μέ συνεκτικούς δεσμούς πού ἔρχονται ἀπό τήν ἱστορία, τήν παράδοση, τήν θεολογία. Ἀρχίζουμε σιγά–σιγά νά λειτουργοῦμε ὡς ἕνα ἑτερογενές ἄθροισμα ἰδιόρρυθμων ἀτόμων, δηλαδή ὡς μιά διαλυμένη κοινωνία, μέ μόνη «συνεκτική» δύναμη τήν φανατική προσκόλληση σέ ὅ,τι τονώνει τήν διαλυτική ἰδιορρυθμία μας.
Ὁ Στρατηγός Μακρυγιάννης ἔλεγε, ὅτι ἡ δημοκρατία πού ἔβλεπε στήν ἐλεύθερη Ἑλλάδα –δημοκρατία δυτικοῦ τύπου– δέν εἶναι τῶν τίμιων ἀνθρώπων. Ἔβλεπε ἀπό τότε –αὐτός ὁ παραδοσιακά ἀσκητικός Χριστιανός– ὅτι ἡ δημοκρατία αὐτή ἄφηνε περιθώρια στήν διαφθορά. Διότι εἶναι γεγονός ὅτι ἡ δημοκρατία –τό ὁμολογουμένως καλύτερο, «ἀνθρωπινότερο», πολίτευμα μέσα στήν ἱστορία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους– ὅταν ἀποδεσμεύεται ἀπό τήν θεολογική προοπτική τοῦ ἀνθρώπου καί τήν ἀσκητική τοῦ προσώπου, ὁδηγεῖται νομοτελειακά στήν αὐτοκαταστροφή της.
Ἡ δημοκρατία χρειάζεται ἀσκητική. Ἄν πρέπη νά ἐπιβιώση, ὀφείλει νά ἐμφυσήση στούς πολίτες της πνεῦμα ὑπέρβασης, σέ κάποιο μέτρο, τοῦ «ἰδίου θελήματος». Αὐτό ὅμως δέν μπορεῖ νά τό κάνη ἄν δέν ἔχη τήν ἀναφορά της ἔξω ἀπό τά ἐνδοκοσμικά πλαίσια τοῦ συστήματός της.

Δημοκρατική πύρρειος νίκη

Γιά τήν αὐτοκαταστροφή τῆς δημοκρατίας ἀπό τόν ἀτομισμό δέν μιλοῦμε μόνον ὅσοι σκεπτόμαστε τά πράγματα μέσα στό πνεῦμα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καί θεολογίας. Παρόμοια ἰσχυρίζονται καί ἄλλοι.
Ὁ Γάλλος φιλόσοφος Μαρσέλ Γκοσέ στό βιβλίο του μέ τίτλο: «Ἡ ἄνοδος τῆς δημοκρατίας», λέει: «Ἡ νίκη τῆς δημοκρατίας εἶναι μιά πύρρειος νίκη, ἐπειδή παίρνει τή μορφή ἑνός ριζικοῦ ἀτομισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἐμποδίζει τόν συλλογικό ἔλεγχο τῆς μοίρας μας». (Ἐλευθεροτυπία, 13.2.2010). Σύμφωνα μέ τήν ἐφημερίδα Le Monde γιά τόν Γκοσέ «τά ἀνθρώπινα δικαιώματα δέν εἶναι πολιτική». Ἡ «λατρεία τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων», μάλιστα, δείχνει κατά τήν γνώμη του «μιάν ἀνησυχητική κρίση τῆς πολιτικῆς». Ἡ ἐφημερίδα Liberation παρουσιάζοντας τό βιβλίο τοῦ Γκοσέ, καί ἀναφερόμενη στήν τύφλωση ἐκείνων πού θεωροῦν ὅτι «τό ἄτομο ἐπιβεβαιώνεται ἐνάντια στήν συλλογικότητα», ἐπισημαίνει: «Ἐκεῖ ὅμως πού ἡ ἐξουσία τοῦ νόμου καί τῆς πολιτικῆς δημοκρατίας σβήνουν, οἱ λύκοι καταβροχθίζουν τά πρόβατα».
Στήν Ἐκκλησία ξέρουμε ὅτι δέν χρειαζόμαστε νόμους καί ἐξουσίες ὅταν ὁ πυρήνας τῆς φιλαυτίας, γίνη ἐν Χάριτι πυρηνικός ἀντιδραστήρας φιλοθεΐας καί φιλανθρωπίας, μέ τόν ἐν Χριστῷ θάνατο τοῦ ἀτομισμοῦ.

(Σχόλιο στην εφημ. της Ι.Μ. Ναυπάκτου: "Εκκλησιαστική Παρέμβαση"-τεύχος 164)