Η βενιζελική "εθνική άμυνα" και τα αιματηρά γεγονότα στην Χαλκιδική (Σεπτέμβριος 1916)

Βρισκόμαστε στην κορύφωση του Εθνικού Διχασμού τον Αύγουστο του 1916, όταν δηλαδή οι γερμανοβούλγαροι είχαν καταλάβει την Καβάλα και είχε ιδρυθεί η "εθνική άμυνα" στην Θεσσαλονίκη από φανατικούς Βενιζελικούς (Ζυμβρακάκης, Μαζαράκης, Αργυρόπουλος, Ζάννας, Χριστοδούλου) με σκοπό να σύρει την νόμιμη Ελληνική βασιλική κυβέρνηση των Αθηνών που ως τότε ήταν ουδετερόφιλη, στο πλευρό της Αντάντ. Η "Άμυνα" είχε από την πρώτη στιγμή την άφθονη υλική και οικονομική υποστήριξη του Γάλλου στρατηγού Σαράιγ. Η σημαντικότερη προτεραιότητα της "άμυνας" ήταν να επιστρατεύσει τις ελληνικές περιοχές που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο της, δημιουργώντας στρατιωτικές μονάδες ώστε να προσφέρει υπηρεσίες στην Αντάντ και να εδραιώσει την θέση της που έμοιαζε τότε αρκετά επισφαλής.

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Η σημαντικότερη περιοχή που για γεωγραφικούς κυρίως λόγους θα μπορούσε εύκολα να τεθεί υπό τον έλεγχο της "άμυνας", ήταν η Χαλκιδική. Έτσι λοιπόν οι "αμυνίτες" απέστειλαν τον λοχαγό Γεώργιο Κονδύλη με 200 άνδρες να καταλύσει τις Αρχές και να επιστρατεύσει τους κατοίκους της. Ο Κονδύλης έφτασε στην Γαλάτιστα στις 7 Σεπτεμβρίου όπου συνάντησε όμως την σταθερή άρνηση των κατοίκων να στρατευθούν. Η απάντηση του ήταν να καταλύσει πλήρως την έννομη τάξη και να συλλάβει τους σημαντικότερους προκρίτους της πόλης που αντιστέκονταν, τους οποίους διαπόμπευσε στους δρόμους της πόλης κρεμώντας στους λαιμούς τους πινακίδες με την λέξη "προδότης" πριν τους κλείσει φυλακή.

Ο Κονδύλης συνέχισε την πορεία του στον Πολύγυρο όπου επίσης κατέλυσε τις νόμιμες αρχές του τόπου κατάσχοντας το επαρχιακό ταμείο. Όσο όμως καταγινόταν με αυτά, έμαθε ότι βασιλόφρονες επίστρατοι είχαν αφοπλίσει τους στρατιώτες που είχε αφήσει στην Γαλάτιστα. Ενισχυμένος με 200 άνδρες που του στάλθηκαν από την Θεσσαλονίκη, ο Κονδύλης επέστρεψε ανατρέποντας εύκολα τους ανοργάνωτους επίστρατους που είχαν στην μάχη αυτή 11 νεκρούς. Αφού ανακατέλαβε την Γαλάτιστα, ο Κονδύλης εκτέλεσε με συνοπτικές διαδικασίες τρεις από τους επίστρατους που συνέλαβε (Σαραφιανός, Κυμουρτζής, Πανέλας). Την ίδια μέρα οι "αμυνήτες" εκτέλεσαν τον επίστρατο Δημήτριο Στίνη ενώ τραυμάτισαν στα πόδια τον Κωνσταντίνο Κατάκαλο, τον Άγγελο Καραμεσάλα και τον Διαμαντή Σαφουρλά. Φυλακίστηκαν τουλάχιστον 20 πολίτες με τον βουλευτή Ιωάννη Τραιανό ανάμεσα τους. Η σκληρότητα του Κονδύλη οδήγησε όλους τους εφέδρους στα όρη εγκαταλείποντας οικείες και εργασίες. Στις 11 Σεπτεμβρίου ο Κονδύλης εξέδωσε την εξής διαταγή προς τους κατοίκους της Γαλάτιστας:

"....Εκτελούντες απόφασιν της εθνικής αμύνης ημείς ο αρχηγός του στρατού της Χαλκιδικής επικηρύσσω τας κεφαλάς των πρωταιτίων: 1)Θ. Κατά, 2)Χριστ. Καραπλιάφη, 3)Λ. Τσαμπούρη, 4)Γ. Τσαμπούρη, 5)Στ. Σπανού, 6)Μ. Κουραμπότα.

Εις εκείνον όστις θα φονεύση η θα καταδώση εις τον στρατόν μας έναν επικυρηγμένον τούτων, θα δοθεί αμοιβή δραχμών 1000. Οι οικείαι των επικυρηγμένων θα κατεδαφισθώσιν εντός της σήμερον και η περιουσία των θα δημευθεί και αι οικογένειαι των θα απελαθώσιν. Απαγορευεται προς πάντας τους κατοίκους της Χαλκιδικής να χαιρετώσι, προστατευσωσι και τροφοδοτώσι τους επικηρυσσομένους. Ο παραβάτης της παρούσης θα υποστή την βαρυτέραν των ποινών."

Επειδή όμως η επιστράτευση δεν προχωρούσε ικανοποιητικά, ο Κονδύλης συνέλαβε πολλές μητέρες και γυναίκες επιστράτων (Αν. Ζαμπάνη, Τρ. Τσακνή, Μαρία Κοτσάνη, Μαρία Χαλάτη). Σε μερικές δε περιπτώσεις αμυνήτες βασάνισαν απάνθρωπα 2 γυναίκες (Κυβέλη Κασσάνδρου, Ασπασία Τέλιου) για να τις αποσπάσουν την τοποθεσία όπου βρίσκονταν οι άνδρες τους. Στις 13 Σεπτεμβρίου οι αμυνήτες επιτέθηκαν στο χωριό βασιλικά και στις 14 Σεπτεμβρίου στην Νικήτη όπου πέταξαν σε χαράδρα τον Αθανάσιο Αναγνωσταρά καίγοντας τις προίκες από τις 2 αδερφές του καθώς και όλα τα έπιπλα της οικείας του. Επίσης έκαψαν τα έπιπλα από τα σπίτια όσων δημοσίων υπαλλήλων που αρνούμενοι να προσχωρήσουν στο κίνημα αναχώρησαν για την Λάρισα.

Στις τελευταίες μέρες του Σεπτεμβρίου, ο Κονδύλης είχε χάσει εντελώς τον έλεγχο των πράξεων του, καθώς δεν πετύχαινε το αποτέλεσμα που ήθελε να δείξει στην Αμυνήτικη Διοίκηση ως νέος φέρελπις αξιωματικός που μόλις είχε αναδειχθεί. Έτσι στις 18 Σεπτεμβρίου απαγχόνισε τον Γρηγόριο Συνάπαλο από την Βαβδο, απαγχόνισε τον 70χρονο ιερέα του χωριού Σταυρός και τον αστυνομικό σταθμάρχη Ορμυλίας Αντώνιο Πατριαρχέα. Τον χορό του αίματος έκλεισε η εκτέλεση του έφεδρου λοχία Σταυρου Χαρδαλιά από την Επανομή. Το τελευταίο κατασταλτικό μέτρο που δοκιμάστηκε από την νέα προσωρινή Κυβέρνηση της τριανδρίας Βενιζέλου - Κουντουριώτη - Δαγκλή που εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη στις 26 Σεπτεμβρίου, ήταν η απομόνωση της επαρχίας και η στέρηση ανεφοδιασμού της ώστε να λυγίσει από την πείνα.

Όταν ούτε αυτή η τακτική απέδωσε, τότε η αποτυχία αποδόθηκε στον Κονδύλη που αντικαταστάθηκε με Συνταγματάρχη Χατζηιωάννου. Τότε η "τριανδρία" έκανε μια επίθεση φιλίας στους κατοίκους της Χαλκιδικής στέλνοντας 500 σακιά αλεύρι με τον μετριοπαθή Θεμιστοκλή Σοφούλη και δίνοντας διορία ενός μηνός σε όλους τους φυγάδες να παρουσιαστούν στον αμυνήτικο στρατό. Πολλοί φυγάδες ξεγελάστηκαν επιστρέφοντας στα σπίτια τους. Δεν υπολόγισαν σωστά. Στις 17 Δεκεμβρίου ο παλαιός μακεδονομάχος και φανατικός Βενιζελικός Παυλος Γύπαρης με ένα τάγμα υπό τον αντ/σχη Μπαρτζώκα, επιτέθηκε και κατέλαβε αιφνιδιαστικά τον Πολύγυρο, συλλαμβάνοντας πολλούς φυγάδες που είχαν επιστρέψει στα σπίτια τους, από τους οποίους οι περισσότεροι φυλακίστηκαν η ξυλοκοπήθηκαν ανηλεώς. Η πόλη λεηλατήθηκε για τρεις μέρες. Τα ίδια περίπου γεγονότα έλαβαν χώρα και στην Αρναία.

Οι λόγοι της επίμονης άρνησης των κατοίκων της Χαλκιδικής να στρατευθούν ήταν πολλοί και κάποιοι από αυτούς μάλλον εύλογοι. Κατ΄ αρχάς η "εθνική άμυνα" ειδικά στα πρώιμα στάδια της που δεν είχε επικεφαλής τον Βενιζέλο, δεν συμβόλιζε την νομιμότητα αλλά έμοιαζε με ένα αμφίβολης εγκυρότητας ξενοκίνητο πραξικόπημα. Παράλληλα η πλειοψηφία των πολιτών της Χαλκιδικής ήταν αντιβενιζελικής πολιτικής προέλευσης, καθώς στις προηγούμενες εκλογές οι Βενιζελικοί δεν είχαν εκλέξει ούτε έναν βουλευτή εκεί. Είναι επίσης εύλογο πως το κάλεσμα σε οποιονδήποτε πόλεμο (πόσο μάλλον έναν Παγκόσμιο) δεν είναι κάτι που οι πολίτες γενικά δέχονται ευμενώς. Πόσο μάλλον όταν αυτό το κάλεσμα δεν γίνεται με επίκληση στον πατριωτισμό, αλλά με την χρησιμοποίηση βάρβαρων και βίαιων εξαναγκαστικών μέτρων. Παράλληλα οι οργανώσεις των "επιστράτων" (παρακρατικές οργανώσεις φανατικών βασιλοφρόνων που είχαν οργανωθεί από τον Ιωάννη Μεταξά) είχαν εργαστεί εντατικά και είχαν προπαγανδίσει με επιτυχία τις θέσεις των αντιβενιζελικών σε πανελλαδική κλίμακα. Επίσης οφείλουμε να αναφέρουμε ότι η αντίσταση στους Βενιζελικούς δεν εκδηλώθηκε σε όλες τις πόλεις της Χαλκιδικής αλλά κυρίως στον Πολύγυρο, στην Γαλάτιστα και στην Αρναία.

Η ΑΠΟΨΗ ΤΩΝ ΒΕΝΙΖΕΛΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΣΤΗΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ

Η παραπάνω εξιστόρηση των γεγονότων βασίζεται σε τέσσερις πηγές. Στα δημοσιεύματα της εφημερίδας "Σκριπ" αντιβενιζελικής κατεύθυνσης, στα επίσημα ανακοινωθέντα της "Ηνωμένης Αντιπολίτευσης" το 1920 μετά την άρση της βενιζελικής λογοκρισίας, στο έργο του αντιβενιζελικού Ν. Γερακάρη "σελίδες εκ της συγχρόνου ιστορίας", στις ανακρίσεις και στην επίσημη δικαστική έρευνα που έγινε από τον συνταγματάρχη Γ. Μπασακάρη το 1921.

Θα ήταν όμως μονομερές να αναφερθούμε μόνο σε αντιβενιζελικές πηγές ώστε να επιβεβαιώσουμε την σκληρότητα και την καταστολή που βίωσαν οι κάτοικοι της Χαλκιδικής από τους βενιζελικούς. Αντί για αυτό θα αναφερθούμε και σε δύο χρήσιμες μαρτυρίες φιλοβενιζελικών Ιστορικών.

Ο πρώτος είναι ο δημοσιογράφος Γεώργιος Βεντήρης, στενός προσωπικός του Ελ. Βενιζέλου και συγγραφέας του σημαντικού φιλοβενιζελικού έργου "Η Ελλάς του 1910-1920" εκδ. Ίκαρος. Ο Βεντήρης λοιπόν, τα αιματηρά γεγονότα που περιγράψαμε τα απορρίπτει ως τερατώδη μυθεύματα και ψεύδη των βασιλοφρόνων (μόνο 30 σπίτια πυρπολήθηκαν, ένας προδότης των Τούρκων (Συνάπαλος) απαγχονίστηκε και οι συγγενείς των πρωταιτίων εξορίστηκαν στην Μυτιλήνη). Κατά τον ίδιο, όχι μόνο ο Κονδύλης δεν έπραξε τίποτε μεμπτό, αλλά υπήρξε και θύμα των επιθέσεων των κατοίκων της Χαλκιδικής. Ο Κονδύλης, σύμφωνα με τον Βεντήρη, συγχώρησε 2 φορές τις επιθέσεις αυτές και έδειξε σπάνια μεγαλοψυχία και πολιτικότητα στην αντιπατριωτική στάση των στασιαστών. Και τελειώνει ο έλλην Ιστορικός:

"...συνέβησαν γεγονότα, άλλα θλιβερά, άλλα αξιοκατάκριτα. Ερμηνεύονται όλα όταν ληφθεί υπ΄ όψιν ο φανατισμός του εμφυλίου. Πάντως οι υπερβασίες των στρατιωτών της Αμύνης δεν είχαν αφορμή απάνθρωπα δήθεν ένστικτα..."

Δεύτερη μαρτυρία είναι αυτή του φιλοβενιζελικού Φοίβου Γρηγοριάδη ο οποίος αναφέρει:

"Φοβερός εμφανίζεται στην Χαλκιδική ο Γεώργιος Κονδύλης. Του καταλογίζουν άγρια βασανιστήρια μανάδων για να εμφανισθούν οι κρυμμένοι γιοί τους. Απαγχόνισε και έναν Συνάπαλο από την Γαλάτιστα με συνοπτικές διαδικασίες. Τελάληδες κάλεσαν τον κόσμο να μαζευτή να δη που θα δικασθή και θα καταδικασθή ο λιποτάκτης. Έκλαιγε ο κόσμος όταν ο καταδικασμένος πήγαινε στην αγχόνη...."

Τα συμπεράσματα δικά σας....

ΠΗΓΕΣ

-Χρήστος Βήττος, Ο εθνικός διχασμός και η Γαλλική κατοχή (1915-1920), εκδ. Όλυμπος

-Φοίβος Γρηγοριάδης, Διχασμός - Μικρά Ασία, εκδ. Κεδρηνος
filistor filistor