ΜΟΝΗ ΑΥΓΟΥ (Αγιου Δημητρίου)

Η Μονή Αυγού είναι σφηνωμένη στις βορεινές πλαγιές του όρους Αυγό, προς τη χαραδροκοιλάδα του ποταμού Ράδου, σε μια τοποθεσία που οι ντόπιοι ονομάζουν «βράχια». Στη Μονή οδηγεί χωματόδρομος 10 χλμ. περίπου από το χωριό Πελεή, που βρίσκεται πάνω στον επαρχιακό δρόμο Λυγουριού – Κρανιδίου.

Το Μοναστήρι είναι αφιερωμένο στον Άγιο Δημήτριο το Μυροβλύτη. Πολλές εικασίες υπάρχουν γύρω από την προέλευση του ονόματος τη Μονής Αυγού. Η πιο εκλαϊκευμένη αναφέρεται στην παράδοση της πίστης για το άθραυστο αυγό, αλλά επικρατέστερη είναι εκείνη που σχετίζεται με το όρος Αυγό, όπου είναι κτισμένη (σε πολλές τοπικές διαλέκτους η λέξη «αυγό» σημαίνει γυμνή κορυφή).

Η Μονή ανήκει στις βυζαντινές αρχαιότητες της περιοχής, αποτελώντας αξιόλογο παράδειγμα Μονής των βράχων. Παρέμεινε άγνωστη στους αρχαιολογικούς κύκλους μέχρι την κήρυξή της σε ιστορικό διατηρητέο μνημείο από τον Γ. Σωτηρίου στα 1925. Η Μονή τοποθετείται χρονολογικά σαν σύνολο στο 14ο αιώνα, ενώ στους υπόσκαφους και σπηλαιώδεις χώρους μέσα στα βράχια βρίσκονται τα προγενέστερα από την ίδρυσή της ασκητήρια. Οι σωζόμενες τοιχογραφίες στη μικρή σπηλιά στα ανατολικά του βράχου ανάγονται στον 11ο αιώνα κατά τον Γ. Σωτηρίου.

Στα βορεινά του όρους Αυγό, στο οροπέδιο της Τραχειάς και δυτικά του στην πεδιάδα των Ιρίων, κατάκεινται ερείπια αρχαίων φρουρίων και μεσαιωνικών κτισμάτων, μαρτυρώντας ότι η οχυρή και εύφορη αυτή περιοχή, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο παρελθόν. Τα διάσπαρτα ερείπια στο περιβάλλον της Μονής και η θέση τους στο χώρο θυμίζουν φρουριακό συγκρότημα. Ο φρουριακός χαρακτήρας της Μονής, εκτός από τη θέση της στο φρύδι του γκρεμού, δίνεται και από τα υπερυψωμένα κτίσματα με τις πολεμίστρες και τα πώρινα φουρούσια, που διαμορφώνονται στις φυσικές κοιλότητες του βράχου, αριστερά της εισόδου του κυρίου κτίσματος.

Το κυρίως κτίσμα της Μονής, που είναι υπόσκαφο στα βράχια, αποτελείται από ισόγειο, δύο ορόφους με κελιά και βατό σήμερα δώμα, απ’ όπου προεξέχει ο τρούλος και μια καμάρα του καθολικού που βρίσκεται στο δεύτερο όροφο της Μονής. Το καθολικό είναι δισυπόστατο, δηλ. είναι αφιερωμένο σε δύο αγίους, γεγονός που συνηθιζόταν στις ενετοκρατούμενες περιοχές κατά το 16ο αιώνα. Το νότιο τμήμα του, που είναι εξ ολοκλήρου διαμορφωμένο μέσα στο βράχο, είναι αφιερωμένο στον Άγιο Δημήτριο το Μυροβλύτη, ενώ το βορεινό του τμήμα, που έχει θέση πλαγίου νάρθηκα, είναι αφιερωμένο στους Αγίους Θεοδώρους και φέρει τοιχογραφίες του 17ου αιώνα. Οι δύο ναΐσκοι χωρίζονται με δίλοβο άνοιγμα, το οποίο στηρίζεται σε κολόνα, που φέρει ιωνικό κιονόκρανο.

Η Μονή πήρε μέρος στον Αγώνα του 1821. Ο αρχιμανδρίτης Διονύσιος, μοναχός της Μονής, υπηρέτησε ως έφεδρος υπό τις διαταγές του Αρσενίου Κρέστα, του γνωστού Παπαρσένη.

Σύμφωνα με πληροφορίες, η Μονή πυρπολήθηκε από τον Ιμπραήμ στις 15 Ιουνίου 1825. Επαναλειτούργησε μετά την απελευθέρωση, αλλά διαλύθηκε το 1833 με απόφαση των τότε Αρχών. Σύμφωνα με τα δημοσιευμένα στοιχεία από την Π. Μοσχονά, με Βασιλικό Διάταγμα που εκδόθηκε στα χρόνια της αντιβασιλείας του Όθωνα, διαλύθηκαν όσα μοναστήρια είχαν λιγότερο από έξι μοναχούς. Έτσι, αποφασίστηκε η διάλυση της Μονής Αυγού, παρά την καλή οικονομική της κατάσταση, συγχρόνως με άλλες τέσσερις Μονές του νομού Αργολίδας.

Η αξιόλογη περιουσία της, όπως καταγράφεται σε πίνακες του 1833, οι οποίοι βρίσκονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, εκποιήθηκε και τα αντίστοιχα έσοδα πέρασαν στο Δημόσιο Ταμείο. Τα ιερά κειμήλιά της δεν αναφέρεται πού κατέληξαν. Σε έγγραφο του 1830 του τότε ηγουμένου της Μονής Ζωοδόχου Πηγής Ιωάσαφ Οικονόμου, αναφέρεται ότι κατά τη δεύτερη επιδρομή των Αλβανών στα 1779, απωλέσθηκαν όλοι οι πολύτιμοι κώδικες των μοναστηριών της περιοχής.

Όπως προκύπτει από έγγραφα, που βρίσκονται στα Αρχεία του νομού Αργολίδας, το καθολικό της Μονής κάηκε το Δεκέμβριο του 1854.

Σήμερα, η Μονή ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Ύδρας – Σπετσών – και Αιγίνης με έδρα την Ύδρα.
paysanias