Γενικευμένη αμφισβήτηση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας

Τετελεσμένα γεγονότα και εγγραφή υποθηκών σε βάρος των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων και ειδικότερα σε βάρος της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, επιχειρεί να εγγράψει η τουρκική πλευρά, με την έξοδο στο Αιγαίο του ωκεανογραφικού πλοίου του τουρκικού πολεμικού ναυτικού «Τσεσμέ» και την πραγματοποίηση από τις 29 Ιούνη έως και την 1η Ιούλη 2010 υποθαλάσσιων ερευνών στην ελληνική υφαλοκρηπίδα.

Παρά την προσπάθεια της κυβέρνησης να διατηρήσει χαμηλούς τόνους, το περιστατικό έρχεται να επιβεβαιώσει ότι οι αντιθέσεις στο Αιγαίο είναι ισχυρές και σύνθετες, άμεσα συνδεδεμένες με τα γενικότερα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα στην περιοχή και τους ενεργειακούς δρόμους. Από αυτή τη σκοπιά, τα πανηγύρια της ελληνοτουρκικής προσέγγισης στο πεδίο της οικονομίας και του τουρισμού, που μονοπώλησαν την πρόσφατη επίσκεψη Ερντογάν στην Αθήνα, πρέπει κάθε άλλο παρά να καθησυχάζουν το λαό.

Το πλοίο πραγματοποίησε ένα διαρκές «πήγαινε - έλα» από ανατολικά προς τα δυτικά και το αντίθετο, λίγο έξω από τα όρια των ελληνικών χωρικών υδάτων, στο ύψος 8 ν. μιλίων νότια από τις ελληνικές ακτές της Θράκης και 15 ν. μιλίων βόρεια της Σαμοθράκης, τέμνοντας το θαλάσσιο δρόμο που συνδέει το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης με τη Σαμοθράκη.

Στη διάρκεια των ερευνών του, συνοδευόταν από τουρκικές ακταιωρούς και παρακολουθούνταν διακριτικά από ελληνική κανονιοφόρο, η οποία εξέπεμψε κατ' επανάληψη σήμα προς την τουρκική πλευρά να αποχωρήσει, γιατί βρίσκεται χωρίς άδεια στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, ωστόσο δεν υπήρξε απάντηση.

Οι προκλήσεις αυτές θεωρούνται σαν οι σοβαρότερες εδώ και πολλά χρόνια. Υπενθυμίζεται πως το 1976, με το πλοίο «Χόρα», και το 1987, με το πλοίο «Σισμίκ», είχαν επιχειρηθεί από την Τουρκία παρόμοιες έρευνες, όχι όμως τόσο κοντά σε ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και τότε οι δύο χώρες είχαν φθάσει στα πρόθυρα πολέμου.

Απαντώντας στο σχετικό διάβημα της ελληνικής κυβέρνησης, το υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας έβαλε σε τρεις αράδες στο σύνολο της στρατηγικής της σε ό,τι αφορά το υπό διευθέτηση ζήτημα της υφαλοκρηπίδας. Η Αγκυρα επικαλείται ότι «στο Αιγαίο δεν έχουν οριοθετηθεί θαλάσσιες δικαιοδοσίες πέραν των χωρικών υδάτων» και κατά συνέπεια «οι περιοχές πέραν των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο χαρακτηρίζονται ως ανοιχτή θάλασσα».

Υπενθυμίζει, ακόμα, ότι «η Τουρκία και η Ελλάδα δεσμεύθηκαν με τη Συμφωνία της Βέρνης του 1976 να μην προβαίνουν σε σεισμικές έρευνες πέραν των χωρικών τους υδάτων στο Αιγαίο, μέχρις ότου οριοθετηθεί η υφαλοκρηπίδα». Η πραγματικότητα, όμως, είναι διαφορετική. Το τουρκικό ωκεανογραφικό πλοίο, κατ' επανάληψη και για αρκετές ώρες, πόντισε στο βυθό της θάλασσας μηχανήματα και ειδικό εξοπλισμό που προορίζονται για σεισμικές έρευνες, οι οποίος συνιστούν παραβίαση της υφαλοκρηπίδας.

Διευθετήσεις με προηγούμενο

Η έννοια της υφαλοκρηπίδας συνίσταται στο δικαίωμα αποκλειστικής εκμετάλλευσης του βυθού των διεθνών υδάτων και του υπεδάφους, από την πλησιέστερη χώρα, δηλαδή της θαλάσσιας περιοχής που εκτείνεται πέρα από τα χωρικά ύδατα της παράκτιας χώρας.

Οι τελευταίες τουρκικές έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα έρχονται να καταργήσουν στην πράξη και τις όποιες συμφωνίες επί της διαδικασίας είχαν υπάρξει μεταξύ των δύο χωρών μετά το 1974. Κοινός παρονομαστής αυτών των συμφωνιών ήταν η αμοιβαία δέσμευση για αποχή από έρευνες στην «αμφισβητούμενη» υφαλοκρηπίδα.

Συγκεκριμένα, πρόκειται για:

• Το Πρακτικό της Βέρνης (μετά την κρίση με το «Χόρα»), το Νοέμβρη 1976 μεταξύ Κ. Καραμανλή και Σ. Ντεμιρέλ, με το οποίο δεσμεύονταν οι δύο χώρες να μην προβούν σε ενέργειες που θα παρενοχλούσαν τις διαπραγματεύσεις. Ουσιαστικά, πάγωσαν έκτοτε οι ενέργειες για έρευνα και εκμετάλλευση τυχόν κοιτασμάτων πετρελαίου πέρα από τα χωρικά ύδατα των 6 μιλίων από τις ηπειρωτικές ακτές.
• Η Συμφωνία του Νταβός (μετά την κρίση του 1987 με το «Σισμίκ»), το Φλεβάρη του 1988 μεταξύ Α. Παπανδρέου και Τ. Οζάλ, με την οποία οι δύο χώρες συμφωνούν να περιορίσουν την ερευνητική τους δραστηριότητα για ανεύρεση κοιτασμάτων πετρελαίου στην αιγιαλίτιδα ζώνη τους. Δηλαδή, επαναβεβαίωση του Πρακτικού της Βέρνης.
• Η Συμφωνία της Μαδρίτης, τον Ιούλη του 1997 (μετά την κρίση των Ιμίων το Γενάρη του 1996), μεταξύ Κ. Σημίτη και Σ. Ντεμιρέλ, με την οποία η Ελλάδα αναγνωρίζει «τα ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα» της Τουρκίας στο Αιγαίο και δεσμεύεται να μην προχωρήσει σε μονομερείς ενέργειες, όπως θα μπορούσε να θεωρηθεί η άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων (έρευνες στην υφαλοκρηπίδα, επέκταση χωρικών υδάτων κ.λπ.).
• Σε αυτά έρχεται να προστεθεί και το Ελσίνκι, οι αποφάσεις της Συνόδου Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενωσης το Δεκέμβρη του 1999, όπου στο πλαίσιο της ενεργοποίησης της ενταξιακής διαδικασίας της Τουρκίας η Ελλάδα αποδέχθηκε την ύπαρξη προς διευθέτηση «συνοριακών διαφορών».
• Το Μνημόνιο της Βουλιαγμένης του 1988, μεταξύ των τότε υπουργών Εξωτερικών της Ελλάδας Κ. Παπούλια και της Τουρκίας Μ. Γιλμάζ. Είναι η βάση των ΝΑΤΟικής έμπνευσης ΜΟΕ (Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης). Σε αυτό προβλεπόταν η μη διεξαγωγή ασκήσεων, πτήσεων και άλλων δραστηριοτήτων στο Αιγαίο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, των εθνικών και των θρησκευτικών εορτών των δύο χωρών.

Η υφαλοκρηπίδα παραπέμπει στα σύνορα

Η τουρκική πλευρά, με την παρουσία και μόνο του ερευνητικού της πλοίου στα 8 ν. μίλια από τις ελληνικές ακτές της Θράκης, πολύ περισσότερο που το πλοίο αυτό έκανε και έρευνες, έρχεται να υπενθυμίσει ότι τα πάντα τελούν υπό αμφισβήτηση, ακόμα και το δικαίωμα της Ελλάδας για πραγματοποίηση ερευνών στα χωρικά της ύδατα των 6 ν. μιλίων.

Μάλιστα, από ορισμένους συνδέθηκε με τις προετοιμασίες από ελληνικής πλευράς για αναθέσεις σε εταιρείες του δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης που αφορά περιοχές εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων των 6 ν. μιλίων, δυνατότητα που, υποτίθεται, είναι κατοχυρωμένη από τις παραπάνω ελληνοτουρκικές συμφωνίες.

Στον πυρήνα της τουρκικής διεκδίκησης επί της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, βρίσκεται ο ισχυρισμός ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα και κατά συνέπεια η οριοθέτησή της στο Αιγαίο πρέπει να γίνει με βάση τη μέση γραμμή (25ος Μεσημβρινός) από βορά προς νότο, μεταξύ τουρκικών παραλίων και των απέναντι παραλίων της ηπειρωτικής Ελλάδας.

Η υιοθέτηση αυτής της λύσης θα σήμαινε ότι τα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου θα περιβάλλονται από τουρκική υφαλοκρηπίδα. Δηλαδή, ανάμεσα στα ελληνικά νησιά ενδεχομένως θα υπάρχουν τουρκικές πλατφόρμες άντλησης πετρελαίου, πράγμα που θα συμπαρασύρει και τον έλεγχο του εναέριου χώρου, την αρμοδιότητα έρευνας και διάσωσης, αλλά και τον επιχειρησιακό έλεγχο της περιοχής αυτής, αφού η Τουρκία θα επικαλείται την προστασία και την ασφάλεια των «ζωτικών» της συμφερόντων. Ετσι, η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας θα δημιουργήσει νέα σύνορα στο Αιγαίο και θα αλλάξει το σημερινό «στάτους».

Η Τουρκία προτείνει «πολιτική» λύση, δηλαδή οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας όχι με βάση τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που δίνουν υφαλοκρηπίδα στα νησιά, αλλά με βάση τη διμερή διαπραγμάτευση. Παράλληλα, αφήνει ανοιχτό και το ενδεχόμενο για συνεκμετάλλευση των αμφισβητούμενων περιοχών («γκρίζες ζώνες»).

Από την ελληνική πλευρά προβάλλεται η θέση ότι το θέμα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο αποτελεί το μόνο ζήτημα προς διευθέτηση και η διαδικασία που προτείνεται είναι η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να συμφωνήσουν οι δύο χώρες για το ποια θέματα θα παραπέμψουν και να δεσμευτούν εκ των προτέρων ότι είναι αποδεκτή η όποια κρίση του Δικαστηρίου. Αυτό είναι το λεγόμενο «συνυποσχετικό».

Ουσιαστικά, η υπογραφή του συνυποσχετικού σημαίνει εκ των προτέρων κλείσιμο του θέματος του πλάτους των ελληνικών χωρικών υδάτων. Συνυποσχετικό σημαίνει ακόμα «κλείσιμο», με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, του θέματος των «γκρίζων ζωνών».

Πρέπει, επίσης, να αναφερθεί ότι εάν το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων γίνει 12 μίλια, από 6 που είναι τώρα, αυτόματα συρρικνώνεται η έκταση των διεθνών χωρικών υδάτων και αντίστοιχα της προς διευθέτηση υφαλοκρηπίδας, καθώς τα ελληνικά χωρικά ύδατα θα καλύψουν - λόγω επέκτασής τους - μεγάλο μέρος των διεθνών υδάτων και σ' αυτό βοηθάει η γεωγραφική διάταξη των ελληνικών νησιών που σχηματίζουν έναν «κλοιό» περιμετρικά του Αιγαίου.

Κυριάκος ΖΗΛΑΚΟΣ