27η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ......."Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΣΗΜΑΙΑΣ"

Από τη Σοφία Καρυπίδου

Γαλανόλευκη κυματίζει «ακουμπώντας» το γαλάζιο του ουρανού.. Μία εικόνα που προκαλεί σε κάθε Έλληνα, όπου κι αν βρίσκεται, ρίγος και ...συγκίνηση.

Τέτοιες στιγμές όλοι νιώθουμε «ακόμη πιο Έλληνες», ακόμη πιο πολύ
«μέρος της ένδοξης ελληνικής ιστορίας».

Η ελληνική μας σημαία:
την τοιχοκολλούμε, την έχουμε στην καρδιά μας, την τοποθετούμε στο
αυτοκίνητο, στα τετράδια, σε ό,τι μας είναι αγαπητό.

Τί είναι όμως η σημαία μας, αυτό το «ιερό πανί», που ποτίστηκε με το
αίμα τόσων αγωνιστών στο διάβα των αιώνων;

Από αρχαιοτάτων χρόνων οι Έλληνες εξέφρασαν την εθνική τους υπόσταση και τον πόθο τους για την ελευθερία, χρησιμοποιώντας διάφορα εμβλήματα. Οι Αθηναίοι είχαν τη γλαύκα, προς τιμήν της αγαπημένης τους θεάς, της Παλλάδας, οι Σπαρτιάτες τους Διόσκουρους, τη Σφίγγα οι Θηβαίοι.

Ο Μέγας Αλέξανδρος είναι ο πρώτος Έλληνας, που θεσπίζει σημαίες από
υφάσματα, αν και υποστηρίζεται ότι στο ναυτικό είχαν καθιερωθεί από τη Μυκηναϊκή εποχή. Οι σημαίες αυτές είχαν πορφυρό χρώμα και η αρχική λειτουργία τους ήταν να δίνουν το έναυσμα της μάχης, βρισκόμενες
πάνω στις ιστορικές σάρισσες. Αργότερα
απέκτησαν την έννοια των συμβόλων της εθνικής και πολεμικής αλληλεγγύης.

Η μακρά και συναρπαστική πορεία του Ελληνικού εθνικού συμβόλου αρχίζει τα πρώτα χρόνια μετά την αλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453. Το 1464 ο Πελοπονήσιος Κρονόνδειλος Κλαδάς ύψωσε στη Μάνη και στη Χειμάρρα πορφυρή σημαία επαναστατική με τον δικέφαλο αετό, διακηρύσσοντας τη συνέχεια με τη Βυζαντινή αυτοκρατορία και την πίστη στην εθνική αναγέννηση.

Κατά τα Βυζαντινά χρόνια εμφανίζονται τα «σημεία», τα «σιγνά» και τα
«λάβαρα». Χαρακτηριστικό είναι αυτό των Παλαιολόγων: λευκό με γαλάζιο Σταυρό, ενώ αργότερα στην Τουρκοκρατία, πρώτοι κρατούν σημαίες οι
Σπαχήδες, χριστιανοί ιππείς της Ηπείρου.

Ιερά Σύμβολα

Κατεξοχήν εθνικό σύμβολο, θρησκευτικό και πολιτικό, ήταν και παρέμεινε ο ελευθερωτής και μαρτυρικός σταυρός
«Σημάδι μέγα φλάμπουρο, Σταυρόν τον του Κυρίου, και τότε να συγκλίνωσιν οι έσω με τους έξω, να γίνει μούρτος μοχθηρός, ως οι πολλοί τα λέγουν».

Ο σταυρός συνδυαζόταν συχνά με
παραστάσεις του Χριστού, της Παναγίας ή πολεμικών αγίων. Ο μαύρος αετός ή ο δικέφαλος αετός ανέμιζε μόνο στα μπαϊράκια. Τα επιμέρους σύμβολα, χρώματα και αναγραφές διαμορφώνονταν υπό το βάρος της ιστορικής παράδοσης και του
συγκεκριμένου χρόνου και τόπου ώστε να εκφράσουν την ταυτότητα της
κάθε ομάδας.

Συμβολισμοί της Ελευθερίας

Στο Μοριά οι σημαίες έφερα συνήθως τον Αγιο Γεώργιο ή άλλον Αγιο και το Σταυρό με επιγραφές «Τούτω Νίκα» ή «Ιησούς Χριστός Νικά». Ο κάθε
καπετάνιος έφτιαχνε και τη δική του εκδοχή στην ίδια βασική ιδέα: το
μπαϊράκι με σταυρό. Ο Κολοκοτρώνης το 1806 έφερε σημαία με τον σταυρό του Αγίου Ανδρέου.

Συγχρόνως άρχισε να αναγράφεται στις σημαίες το σύνθημα-απόφαση
«Ελευθερία ή θάνατος» αλλά και «ΙΧ.ΝΚ» και «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος» από το «Αποθάνωμεν υπέρ Χριστού Πίστεως και της Πατρίδος ημών» που ο Φραντζής, ιστορικός της Αλώσεως, αποδίδει στον Κων/νο Παλαιολόγο.

Στην Τουρκοκρατία αξίζει να αναφερθεί και η σημαία, που οραματίστηκε ο Ρήγας Φεραίος και η οποία απεικόνιζε το ρόπαλο του Ηρακλή με τρεις Σταυρούς, πάνω σε τρεις οριζόντιες ζώνες: κόκκινη «για την αυτοκρατορική πορφύραν και αυτεξουσιότητα του Ελληνικού λαού», λευκή «για την αθωότητα της δικαίας ημών αφορμής κατά της τυραννίας» και μαύρη «για τον υπέρ πατρίδος και ελευθερίας ημών θάνατον».

Κάθε ομάδα κλεφταρματολών στα χρόνια εκείνα είχε τα δικά του διακριτικά. Τα φλάμπουρα, τα μπαϊράκια και οι παντιέρες ήταν πολλών ειδών. Για
παράδειγμα, οι Κολοκοτρωναίοι είχαν το Σταυρό πάνω σε άσπρο ύφασμα, οιΜακεδόνες τον Άγιο Δημήτριο κ.λ.π. Όλα όμως, εξέφραζαν τη βαθιά πίστη του υπόδουλου Γένους και τον πόθο του για τη λευτεριά.

Στο ίδιο πνεύμα ήταν και η σημαία που ύψωσε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στο Ιάσιο (22/2/1821). Ηταν τρίχρωμη - μαύρο για τη θυσία, άσπρο για την αδελφότητα, κόκκινο για τον πατριωτισμό - και στη μια όψη έφερε το μυθικό Φοίνικα για τον «αόρατο ακτινοβολούντα οφθαλμόν» με την
επιγραφή «εκ της στάκτης μου αναγεννώμαι».

Στην άλλη όψη είχε κόκκινο σταυρό μέσα σε στεφάνι δάφνης και την επιγραφή «εν τούτω νίκα».

Νησιωτικές σημαίες

Οι σημαίες των νησιών που πρωτοστάτησαν στον Αγώνα - Υδρα, Σπέτσες, Ψαρά - είχαν έναν συγκεκριμένο τύπο και το σύνθημα «'Η ελευθερία ή
θάνατος». Σε λευκό ή μαύρο ή γαλάζιο κάμπο εγγεγραμμένο σε κόκκινο
πλαίσιο (ποταμό αίματος) προβαλλόταν σύνθεση από πορφυρό ή λευκό σταυρό, άγκυρα (σταθερότητα της απόφασης) και λόγχη πάνω στην αντεστραμμένη ημισέλινο. Στην άγκυρα περιελίσσεται φίδι και στρέφεται προς ένα πουλί που μπορεί να ερμηνευθεί ως κουκουβάγια - το αρχαιοελληνικό σύμβολο της σοφίας - ή αετός της κυριαρχίας. Το φίδι ερμηνεύεται ως ο μισητός εχθρός του αετού, καθώς μόνον αυτό φθάνει στη φωλιά με τα αυγά καταστρέφοντας τη γενιά (το Γένος).

Η αντεστραμμένη ημισέλινος παραπέμπει εντυπωσιακά στην πορφυρή
σημαία της πόλης του Βυζαντίου των πρωτοχριστιανικών χρόνων, όταν η λευκή ημισέλινος, σύμβολο της πολιούχου Αρτέμιδος, αντιστράφηκε με τους χριστιανούς για να στηρίξει τον χριστιανικό σταυρό με το μονόγραμμα του Χριστού.

Τα Σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας

Οι καπεταναίοι Λόντος, Ζαΐμης, Ρούφος μπήκαν στην Πάτρα με κόκκινη
σημαία με μαύρο σταυρό πάνω σε αντεστραμμένη λευκή ημισέληνο (24/3/1821). Αυτή τη σημαία ευλόγησε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός (26/3/21) στη πλατεία Αγ. Γεωργίου όπου πλήθη συνέρρεαν να
προσκυνήσουν τον ξύλινο σταυρό και να πάρουν ενθόσημα από ερυθρό ύφασμα από κυανό σταυρό. Η απήχηση του πολεμικού καλέσματος οδήγησε το Αχαϊκό Διευθυντήριο στην απόφαση να διατείνει σημαίες στις επαρχίες. Στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο φυλάσσεται η σημαία της Ηλιδας που δόθηκε στον Γ. Σινίση, η μόνη σωζόμενη από αυτές τις σημαίες.

Εδώ κυριάρχησαν τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας, καθώς η πίστη σε
αυτήν την Ανώτερη Αρχή ενορχήστρωνε τις επαναστατικές δυνάμεις ως το
ξέσπασμα της Επανάστασης. Ο πολύπλοκος - και απόκρυφος - συμβολισμός των σημαιών αυτών βασίζεται στο σταυρό και τον ιερό δεσμό. Με συμβολισμούς ανοιχτούς σε ποικίλες ερμηνείες, Η σημαία αυτή είναι λευκή - αγνότητα του σκοπού - με κόκκινο σταυρό σε στεφάνι νίκης και δύο
πολεμικές λόγχες - παραπομπή στο Θείο μαρτύριο - Κάθε λόγχη με κόκκινα τα ακροτελεύτεια γράμματα «Ή Ελευθερία ή Θάνατος».

Η σύνθεση στηρίζεται σε δεκάξι στήλες χιαστί ενωμένες - ο ιερός δεσμός των δεκάξι - στο μυστηριώδες αυτό Φιλικό σύμβολο.

Στην Αʼ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, τον Ιανουάριο του 1822, «οι παραστάτες του Έθνους», οι αντιπρόσωποι δηλαδή των ελληνικών τμημάτων, που συγκεντρώθηκαν εκεί, διακήρυξαν την ανεξαρτησία της Ελλάδας και καθιέρωσαν για πρώτη φορά ως χρώματα της ελληνικής σημαίας το γαλάζιο και το άσπρο.

Λίγο αργότερα, στις 15 Μαρτίου 1822, ο τότε Πρόεδρος του Εκτελεστικού, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, καθόρισε στην Κόρινθο τον τύπο της σημαίας της ξηράς και της θάλασσας με την υπʼ αριθμ. 540 διακήρυξη της
«Προσωρινής Διοικήσεως της Ελλάδος».

Η σημαία της ξηράς θα έχει στο εξής σχήμα τετράγωνο, που θα χωρίζεται σε τέσσερα ίσα κυανά τμήματα από έναν λευκό Σταυρό, ενώ της θάλασσας θα είναι ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο, χωρισμένο σε εννέα
λωρίδες (5 κυανές και 4 λευκές) με έναν Σταυρό στο πάνω αριστερό μέρος κυανό ή άσπρο, ανάλογα με αν το πλοίο, που θα τη χρησιμοποιεί, είναι αντίστοιχα εμπορικό ή πολεμικό.

Για τη σημασία των εννέα λωρίδων, που καθιερώθηκαν στη σημαία της θάλασσας,
υπάρχουν πολλές εκδοχές, όπως είναι, ότι το γαλάζιο αντιπροσωπεύει το χρώμα του ουρανού και το άσπρο τον αφρό των κυμάτων και το χιόνι στις κορυφές των βουνών μας ή ότι το κυανό συμβολίζει τη δικαιοσύνη, την
πίστη και τη σοβαρότητα των αγωνιστών του 1821, ενώ το λευκό την αγνότητα και την
ηθική τους καθαρότητα.

Υπάρχει και άλλη εκδοχή, σύμφωνα με την οποία τα χρώματα επιλέχτηκαν από τη γαλανόλευκη που ύψωσε στην Τρίπολη ο Παπαφλέσσας, από το
γαλάζιο του εσωράσου του και τη λευκή φουστανέλα του αγωνιστή Κεφάλα.

Η σημαία εδώ έχει ένα έντονο ανθρώπινο και προσωπικό στοιχείο.
Υποστηρίζεται επίσης ότι επιλέχτηκαν από το συνδυασμό της βράκας των νησιωτών και της φουστανέλας των στεριανών και τέλος μία άλλη άποψη αναφέρει ότι αυτά καθιερώθηκαν από τη σημαία του στόλου του Σταθά.

Η Βʼ και η Γʼ Εθνοσυνέλευση (Άστρος και Τροιζήνα) επιβεβαίωσαν ό,τι ίσχυε μέχρι τότε. Ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας, ο Ιωάννης Καποδίστριας, τοποθέτησε τον φοίνικα στο μέσον του Σταυρού, που «βγήκε» όμως από την επόμενη δυναστεία.

Στα χρόνια του Όθωνα, στις 4 Απριλίου 1833, με βασιλικό διάταγμα
καθορίζεται η πολεμική σημαία του ναυτικού, η οποία θα φέρει άσπρο Σταυρό, τις χαρακτηριστικές εννέα λωρίδες και το βασιλικό θυρεό. Η σημαία των εμπορικών πλοίων είναι κι αυτή παρόμοια με των πολεμικών, με τη μόνη διαφορά ότι δεν φέρει τα παράσημα.

Επί βασιλείας Γεωργίου του Αʼ, τοποθετούνται τα διακριτικά της δυναστείας στο κέντρο του Σταυρού της σημαίας, ενώ για τα φρούρια και τα πολεμικά πλοία «εγκαινιάζεται» το στέμμα. Ακόμη με βασιλικό διάταγμα της 9ης Απριλίου 1864, οι Μονάδες Πεζικού τοποθετούν στη σημαία τους τον άγιο Τροπαιοφόρο Γεώργιο.

Κατά τη μεταπολίτευση του 1924, τα στέμματα φεύγουν από τη σημαία, για να επανέλθουν με την παλινόρθωση στο θρόνο του Γεωργίου του Βʼ. Με νέο βασιλικό διάταγμα της 26ης Φεβρουαρίου του 1936 καθορίζονται οι
διαστάσεις επτά μεγεθών βασιλικών σημαιών, καθώς και του βασιλικού επισείοντος (στενή τριγωνική σημαία πολεμικών πλοίων). Αυτή είναι εν συντομία η ιστορία του εθνικού μας συμβόλου, το οποίο ενέπνευσε, εμψύχωσε και οδήγησε στον ηρωισμό και τη θυσία γενεές Ελλήνων.

Είναι σχετικά πρόσφατη (22 Αυγούστου 1996) η θυσία του νεαρού Σολωμού Σολωμού, που απέδειξε ότι και στην εποχή μας υπάρχουν ήρωες. Σκοπός του να πετύχει αυτό που χρόνια πριν πέτυχε ο 19χρονος Παλληκαρίδης: να κατεβάσει την εχθρική σημαία... γιατί δεν άντεχε να τη βλέπει να βρίσκεται εκεί, όπου θα έπρεπε να κυματίζει η σημαία της πατρίδας του. Ρίγη συγκ ίνησης προκαλεί η ανάμνηση της πράξης του. Κανείς μας δεν πρόκειται να ξεχάσει τις εικόνες που έκαναν το γύρω του κόσμου. Έξι χρόνια μετά μία άλλη εικόνα φέρνει πάλι τη σημαία στο προσκήνιο, μαζί με έναν ακόμη «σύγχρονο ήρωα»: ο ομογενής Θεόδωρος Γιουρτσίχιν καταγράφεται στην ιστορία ως ο πρώτος ελληνικής καταγωγής αστροναύτης, ο οποίος ταξίδευσε στο διάστημα, τον Οκτώβρη του 2002.

Η μητέρα του είναι Ελληνίδα του Πόντου, ενώ ο πατέρας του Ρώσος. Ο ίδιος νιώθει την Ελλάδα πατρίδα του και το έδειξε έμπρακτα, αφού φρόντισε να πάρει μαζί του την ελληνική σημαία. Δυστυχώς όμως η Ελληνική Πολιτεία τον τίμησε με τρεις μήνες καθυστέρηση, αφού δεν παραβρέθηκε –παρά την πρόσκληση που έστειλε ο ίδιος- κάποιος επίσημος εκπρόσωπος της Ελλάδος κατά την ώρα της υποδοχής στην επιστροφή τους. (Διαφορετικά χειρίστηκε την υπόθεση ο πρόεδρος της Αντζαρίας, που έσπευσε στον
Καναδά για να τιμήσει τον πρώην πολίτη της χώρας του).

Διαφορετικοί άνθρωποι, διαφορετικές οι θυσίες, μα κοινός ο δρόμος: κι αυτός ο δρόμος οδηγεί σίγουρα πολύ μακριά από όλους αυτούς, που καίνε τη σημαία μας στα προαύλια των Πολυτεχνείων και απέχει και από όλους
εκείνους, που αμελούν να την τιμήσουν, έστω και με τον κυματισμό της από τα μπαλκόνια των σπιτιών στις εθνικές μας επετείους.

Αυτός ο δρόμος εμπνέει ανθρώπους κάθε ηλικίας, που αντιστέκονται,
μένουν όρθιοι, αγωνιούν για τις αιώνιες αξίες και μάχονται για τα
αθάνατα ιδανικά, αυτά, που γεννήθηκαν σʼ αυτόν τον τόπο και
διατηρήθηκαν με θυσίες και ενέργειες σαν κι αυτές.

Πηγές: Η σημαία μας – του Οδ. Σταυράκη,
Ελληνική Σημαία – της Αν. Κούλη
(